Bu liste, hükûmet biçimlerini ve siyasi sistemleri farklı kategorilere ayırma şekillerine göre listelemektedir. Listelenen sistemler birbirleriyle örtüşebilir ve sıklıkla çakışan tanımlamalara sahip olabilir.
Yale profesörü Juan José Linz'e göre günümüzde üç ana siyasi sistem türü bulunmaktadır: demokrasiler, totaliter rejimler ve bu iki türün arasında yer alan otoriter rejimler ile hibrit rejimler. Başka bir modern sınıflandırma sistemi, monarşileri ayrı bir varlık veya ana üçün hibrit bir sistemi olarak içermektedir. Akademisyenler genellikle diktatörlüğü otoriterlik veya totaliterlik biçimi olarak nitelendirir.
Antik Yunan filozofu Platon, Devlet adlı eserinde aristokrasi, timokrasi, oligarşi, demokrasi ve tiranlık olmak üzere beş tür rejimi tanımlamaktadır.
Temel hükûmet biçimleri
Demokratik | Doğrudan demokrasi, Temsilî demokrasi (Cumhuriyet hükûmeti, Parlamenter hükûmet) |
Demokratik olmayan | Otoriteryen, Totaliter, Monarşi, Oligarşi, Teknokrasi, Teokrasi, Diktatörlük |
Diğer türler | Komünist, Emperyalist, Aristokrasi |
Hükûmet Biçimleri Dizini:
Bölgesel kontrole göre hükûmet biçimleri
Bu liste, siyasi sistemlerin egemenlik ve devlet içinde bölgelerin yönetimi konusundaki farklı yaklaşımlarına dayanmaktadır.
- Üniter ve federal devletlerin haritası.
- En az bir özerk bölgesi olan devletler haritası.
Terim | Açıklama | Örnekler |
---|---|---|
Konfederasyon | Konfederasyon, diğer devletlerle olan ilişkilere bağlı olarak ortak eylem amacıyla birleşen egemen devletlerin birliğidir. Genellikle bir antlaşma ile oluşturulan konfederasyonlar, savunma, dış ilişkiler, iç ticaret veya para gibi önemli konularla ilgilenmek için kurulur ve genel hükûmet tüm üyelerine destek sağlamakla yükümlüdür. Konfederasyon, inter-hükûmetçilik biçimlerinden birini temsil eder ve bu, "bağımsızlık veya yönetim temelinde devletler arasında gerçekleşen her türlü etkileşimi" olarak tanımlanır. Konfederasyon, federal hükûmetin tüm devletlerin birleşimi veya ittifakı olarak kabul edilebilir bir federasyona neredeyse benzer. |
|
Üniter devlet | Bir üniter devlet, merkezi hükûmetin nihai olarak üstün olduğu ve herhangi bir idari bölümün (alt ulusal birimlerin) yalnızca merkezi hükûmetin yetki verdiği yetkileri kullandığı tek bir güç olarak yönetilen bir devlettir. Dünyadaki devletlerin çoğu bir birim sistemi ile yönetilir. Birleşmiş Milletler üye devletlerinin 193'ü içinde 165'i bir birim devlet olarak yönetilmektedir. | |
Federasyon | Bir federasyon, merkezi (federal) hükûmet altında kısmen özerk devletlerin veya bölgelerin birliğine sahip olan bir siyasi yapıdır. Bir federasyonda, bileşen devletlerin özerk statüsü ve onlar arasındaki güç bölümü ile merkezi hükûmet genellikle anayasal olarak korunmuş olup, her iki tarafın (devletler veya federal politik organın) tek taraflı bir kararıyla değiştirilemez. Ayrıca, federasyon, egemen gücün resmen merkezi bir otorite ile bir dizi bileşen bölge arasında bölündüğü bir hükûmet biçimidir, böylece her bölge kendi iç işlerinin bazı derecesinde kontrolünü korur. |
İktidar kaynağına göre hükûmet biçimleri
Terim | Açıklama | Örnekler |
---|---|---|
Otokrasi | Otokrasi, toplumsal ve siyasi üstün gücün bir kişi veya yönetimde yoğunlaştığı bir hükûmet sistemidir. Bu kişi veya yönetim, kararları dışsal yasal kısıtlamalara veya düzenli halk kontrol mekanizmalarına tabi değildir. Mutlak monarşi (örneğin Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Brunei ve Esvatini) ve diktatörlükler, günümüzdeki temel otokrasi biçimleridir. Aile diktatörlükleri ise liderin ezici otoritesi nedeniyle siyasi gücün aile içinde aktarılmasıyla ilgili farklı bir kavramdır. Haiti'de aile diktatörlüğü, siyah milliyetçiliği benimseyen Haitili diktatörü François Duvalier tarafından kurulan, adı "cumhuriyet" olan bir devlette mutlak monarşi gibi işleyen, kalıtsal bir diktatörlük biçimidir. 1971'de, babasının kalp hastalığı sonucu ölümünden sonra, Jean-Claude Duvalier Haiti'nin bir sonraki diktatörü olmuş ve 27 Mayıs 1980'de Michèle Bennett ile boşanmıştır. Zaire'de (şu anki Kongo Demokratik Cumhuriyeti) diktatör Mobutu Sese Seko tarafından yönetilen Orta Afrika ülkesinde de benzer bir durum vardı. Hem totaliter hem de askeri diktatörlükler, genellikle otokrasi ile özdeşleştirilir, ancak otokrasi olmaları zorunlu değildir. Totalitarizm, devletin tüm Zairelıların yaşamının ve sivil toplumunun her yönünü kontrol etmeyi hedefleyen bir sistemdir ve tek bir siyasi parti, tek parti devletinin durumunda olduğu gibi, ile ilişkilendirilebilir. | |
Oligarşi | Oligarşi, "azınlığın yönetimi" anlamına gelir ve güç yapısının birkaç kişi tarafından elde edildiği bir iktidar biçimidir. Bu kişiler, soyluluk, zenginlik, aile bağları, eğitim veya kurumsal, dini veya askeri kontrol gibi özelliklerle ayrışabilirler. Bu tür devletler genellikle aileler tarafından kontrol edilir ve etkilerini genellikle bir nesilden diğerine aktarırlar, ancak bu terimin uygulanması için miras alma zorunlu bir koşul değildir. |
|
Demokrasi | Demokrasi, "halkın yönetimi" anlamına gelir ve vatandaşların doğrudan güç kullanması veya aralarından temsilciler seçerek bir parlamento gibi bir yönetim organı oluşturmasıdır. Demokrasi bazen "çoğunluğun yönetimi" olarak da adlandırılır. Demokrasi, çatışmaların çözümü için bir sistemdir ve sonuçlar, katılımcıların ne yaptığına bağlıdır, ancak tek bir güç olayların ne olacağını kontrol etmez ve sonuçlarını belirlemez. Bu, vatandaşların farklı yasalar ve liderler için oy kullanabilmesini içerir. | |
Anarşi | Kanunların olmadığı bir yer olarak tanımlanan bu yapı bazen "yönetimsizlik" olarak adlandırılır; ajanlar arasında hiyerarşik olmayan, gönüllü birliktelikleri hedefleyen bir yapıdır. Bu durum, bir ülkede iç savaşın sonucu olarak ortaya çıkabilir, kurulmuş bir devlet yok olmuş ve bölge kesin liderlik olmadan geçiş döneminde bulunuyor. Alternatif olarak, devleti ve diğer zorlayıcı hiyerarşileri reddeden anarşistler olarak bilinen bireyler tarafından uzun vadeli bir seçenek olarak sunulmuştur. Bu bireyler genellikle insanların gönüllü olarak birbirlerine yardım ettiği hiyerarşik olmayan, gönüllü birliklerde örgütlenmeleri gerektiğini düşünürler. Zorlama, şiddet, güç ve otorite kullanımını engellemeye çalışan, ancak yine de üretken ve arzu edilen bir toplum oluşturmaya çalışan çeşitli anarşi biçimleri bulunmaktadır. |
|
Demokrasi türleri
Terim | Açıklama | Örnekler |
---|---|---|
Demarşi | Demarşi, devletin geniş bir yelpazede uygun vatandaşlardan rastgele seçilen kararlarla yönetildiği bir hükûmet biçimidir. Bu gruplar, bazen "politika jürileri", "vatandaş jürileri" veya "uzlaşı konferansları" olarak adlandırılır ve suç davalarında jürilerin karar verdiği şekilde kamu politikaları hakkında bilinçli olarak kararlar alırlar. Teoride, demarşi, özel çıkarlar tarafından manipülasyona açık olan ve profesyonel politika yapıcılar (siyasetçi ve lobici) ile genellikle pasif, ilgisiz ve sıkça bilgisiz bir seçmen kitlesi arasında bir ayrım olan geleneksel temsilî demokrasinin bazı işlevsel sorunlarını aşabilir. Avustralyalı filozof John Burnheim'a göre, karar vericilerin rastgele seçilmesi, günlük vatandaşların anlamlı bir şekilde katılımını kolaylaştırırken, özel çıkarların süreci bozmasını zorlaştırabilir. Daha genel olarak, daha büyük bir gruptan karar alıcıların rastgele seçilmesine sortition (Latince "lotarya" tabanından) denir. Atina demokrasisi, çoğunlukla tüm devlet görevlerinin seçim yerine çekilişle (tam vatandaşlar arasından) dolu olduğu bir şekilde, sortition yöntemini çokça kullanmıştır. Adaylar neredeyse her zaman erkek, Yunan, eğitimli vatandaşlar olup, belirli bir varlık ve statüyü taşıyan kişilerdi. |
|
Doğrudan demokrasi | Doğrudan temsilde, halk kendilerini temsil eder ve doğrudan yeni yasalar ve kamu politikası için oy kullanır. | |
Seçimokrasi | Vatandaşların hükûmetlerini seçebildiği ancak hükûmetin karar alma süreçlerine doğrudan katılamadığı bir temsilci demokrasi biçimidir. hükûmet neredeyse mutlak güce sahiptir. | |
Herrenvolk demokrasisi | Belirli bir etnik gruptan başka grupların oy hakkının ellerinden alındığı ve sadece belirli etnik gruptan kişilerin hükûmette yer aldığı bir hükûmet biçimidir. Seçimler özgür olabilir, ancak oy kullanma hakkı ırka dayalı olarak kısıtlanır ve yönetim, siyasi olarak egemen olan etnik gruba uygun olarak şekillenir. | |
Liberal demokrasi | Liberal demokrasi ilkesine göre işleyen bir hükûmet biçimidir. Çok sayıda farklı siyasi partinin katıldığı adil, özgür ve rekabetçi seçimlerle karakterizedir. hükûmetin farklı kollarına güçlerin ayrılığı, açık bir toplumun bir parçası olarak günlük yaşamda hukukun üstünlüğü, tüm kişilere insan haklarının ve sivil özgürlüklerin korunmasıyla kendini gösterir. Bu sistem, liberal demokrasilerin genellikle hükûmetin güçlerini tanımlayan ve sosyal sözleşmeyi belirleyen bir anayasa kullanmasını içerir, bu anayasa ya resmi olarak yazılı ya da yazısız olabilir. 20. yüzyıl boyunca sürekli bir genişleme döneminden sonra liberal demokrasi, dünyadaki baskın siyasi sistem haline geldi. Liberal demokrasi çeşitli anayasal formları alabilir: cumhuriyet olabilir (Fransa, Almanya, Hindistan, İrlanda, İtalya) veya anayasal bir monarşi olabilir (Birleşik Krallık, Japonya, İspanya). Aynı zamanda başkanlık sistemi (Kolombiya, Brezilya, Meksika, ABD), yarı başkanlık sistemi (Fransa, Portekiz) veya parlamenter sistem (Avustralya, Kanada, Almanya, İrlanda, İtalya, Yeni Zelanda) şeklinde de olabilir. | |
Geçişken demokrasi | İnsanların kendilerini temsil ettiği veya oy verme hakkını geçici olarak başka bir seçmene devrettiği ve yeni yasalar ve kamu politikası için oy kullandığı bir hükûmet biçimidir. | Çoğunlukla yerel düzeyde veya yalnızca çevrimiçi platformlar aracılığıyla gerçekleştirildi. |
Temsilî demokrasi | Bu sistemde, bir ülkenin insanları veya vatandaşları, halkın aktif katılımı yerine, kamu politikasını oluşturmak ve uygulamak üzere temsilciler seçerler. | Neredeyse tüm demokratik sistemler. |
Sosyal demokrasi | Sosyal demokrasi, doğrudan ve temsilî demokrasinin unsurlarını bir araya getiren bir sistemdir. Aynı zamanda, serbest piyasa ve ekonomik veya sosyal müdahaleci prensiplerin birleştiği karma bir ekonomiyi benimser. Sosyal demokrasi, kapitalizm ile sosyalizm arasındaki "ya da/ya da" fobiokratik/polarizasyon yorumunu reddeder. Sosyal demokrasi, tüm vatandaşların belirli sosyal haklara yasal olarak sahip olmaları gerektiğini savunur. Bu, eğitim, sağlık hizmetleri, işçi tazminatı, toplu taşıma gibi hizmetlerin yanı sıra çocuk bakımı ve yaşlı bakımı gibi diğer hizmetlere evrensel erişimden oluşur. Sosyal demokrasi, sendika işçi hareketi ile ilişkilidir ve işçiler için toplu pazarlık haklarını destekler. Çağdaş sosyal demokrasi, yetenek/engellilik, yaş, etnik köken, cinsiyet, dil, ırk, din, cinsel yönelim ve sosyal sınıf farklılıklarına dayalı ayrımcılıktan uzak özgürlüğü destekler. | |
Sovyet demokrasisi | Vatandaşlar doğrudan seçilmiş konseyler tarafından yönetilir. Konseyler doğrudan seçmenlerine karşı sorumludur ve onların talimatlarına bağlıdır. Bu zorunlu vekâlet, seçilmiş temsilcilerin sadece vicdanlarına sorumlu olduğu serbest vekâletle karşılaştırıldığında gelir. Vekiller bu nedenle herhangi bir zamanda görevlerinden alınabilir veya oylama yoluyla görevden alınabilir (geri çağırma). | |
Totaliter demokrasi | Vatandaşlar, oy hakkına sahip olsalar da, hükûmetin karar alma sürecine katılımları çok az veya hiç olmayan bir şekilde, yasal olarak seçilmiş temsilcilerin bir ulus devletin bütünlüğünü koruduğu bir seçim yönetim biçimidir. |
|
Seçim otokrasisi | Bu tür rejimlerde demokratik kurumlar taklit edilir ve otoriter yöntemlere uyulur. Bu rejimlerde düzenli seçimler yapılır, ancak özgürlük ve adillik açısından demokratik standartlara ulaşılamaz. |
|
Oligarşi türleri
Oligarşi, ayrıcalıklı bir azınlık sınıfınca kontrol edilen ve düzenlenen toplumlardır ve çoğunluk tarafından herhangi bir müdahale olmaksızın yönetilirler; bu küçük seçkin grup, ortak bazı özellikleri paylaşanlar olarak tanımlanır.
De jure demokratik hükûmetler, de facto oligarşi ile, genellikle benzer çıkarları veya aile ilişkilerini paylaşan, ayrıcalıklı veya etkili bir küçük grup tarafından yönetilirler. Bu kişiler gücü yayabilir ve adayları eşit veya eşit olmayan şekilde seçebilirler. Oligarşi, çok az sayıda insanın şeyleri değiştirme şansı verilen bir gerçek demokrasiden farklıdır. Oligarşinin miras veya monarşik olması gerekmez. Oligarşide tek bir belirgin yönetici olmaz, ancak birden fazla yönetici bulunur.
Tarihsel örneklerinden bazıları, sadece soylulardan gelen erkeklerin görev için aday olabildiği ve yalnızca varlıklı erkeklerin oy kullanabildiği Roma Cumhuriyeti ve adayları seçmek için kura çekimini kullanan Atina demokrasisidir; neredeyse her zaman erkek, Yunan, eğitimli yurttaşların, belirli bir toprak, servet ve statü sahibi olmaları gerekiyordu. Kapitalizm ve/veya temsilî demokrasi eleştiren bazı kişiler, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık'ı oligarşi olarak düşünürler.
Not: Bu kategoriler birbirinden bağımsız değildir.
Terim | Açıklama |
---|---|
Aristokrasi | Asilzadelerin yönetimi; siyasi gücün, toplumun geri kalanından daha yüksek doğumlu ayrıcalıklı bireylerin elinde olduğu bir yönetim sistemi. |
Ergatokrasi | Ergatokrasi, proletarya, işçiler veya çalışan sınıfın yönetimi. Ergatokrasi örnekleri arasında komünist devrimciler ve isyancılar yer alır ki onlar toplumun çoğunu kontrol eder ve insanlar ve işçiler için alternatif bir ekonomi oluşturur. Proletaryanın Diktatörlüğü konusuna bakınız. |
Geniokrasi | Raëlism'in kurucusu tarafından icat edilen bir terim olan "zekâ yönetimi"; yönetmek isteyenler için yaratıcılık, yenilik, zeka ve bilgelik gerektiren bir yönetim sistemi. Nookrasiye benzer. |
Hamarşi | Farklı bölgelerin kendi özgünlüklerini koruyarak ortak yönetimi; birçok ayrı veya bağımsız parçadan oluşan ve birlikte yönetimde bulunan bir hükûmet sistemi. |
Kraterokrasi | Güçlülerin yönetimi; fiziksel güç, sosyal manevralar veya siyasi kurnazlık aracılığıyla iktidarı ele geçirebilenlerin hükûmet sistemi. |
Kritarşi | Kritarkların (hakimlerin) yönetimi; devlet ve yargı sistemlerinin geleneksel veya anayasal olarak aynı kurum olduğu, yargı kurumlarının devlet yasalarının yürütülmesi ve uyuşmazlıkların çözümünün yanı sıra yasama yetkisine sahip olduğu bir yönetim sistemidir. ("Yargı" veya "yargı sistemi" ile karıştırılmamalıdır.) Xeer geleneğiyle yönetilen Somali ve İslam Mahkemeleri Birliği gibi tarihsel örnekler bulunmaktadır. |
Meritokrasi | Liyakata göre yönetim; bir yönetim sistemi where gruplar, insanların yetenekleri, belirli bir alandaki bilgileri ve topluma katkıları temel alınarak seçilir. |
Netokrasi | Sosyal bağlantılara göre yönetim; Amerikan teknoloji dergisi Wired'in editoryal kurulu tarafından 1990'ların başlarında icat edilen bir terimdir. İnternet ve aristokrasi kelimelerinin birleşimi olan netokrasi, gücünü teknolojik avantaj ve ağ oluşturma yeteneklerine dayandıran algılanan küresel bir elit sınıfı ifade eder. Bu, giderek azalan öneme sahip bir burjuvazi ile kıyaslanır. Netokrasi kavramı, Richard Florida'nın yaratıcı sınıf kavramıyla karşılaştırılmıştır. Bard ve Söderqvist, netokrasiye karşıt olarak tanımladıkları bir alt sınıfı, tüketici sınıfı olarak adlandırırlar. |
Nookrasi | Bilge kişilerin yönetimi; filozofların karar verme yetkisinin olduğu bir yönetim sistemidir. (Platon tarafından savunulmuştur) |
Plütokrasi | Zenginlerin yönetimi; bir yönetim sistemidir ki bu sistemde yönetim, zenginlerin isteklerine bağlı, onlara bağımlı veya ağır bir şekilde etkilenir. Plütokratik etki, herhangi bir yönetim biçimini değiştirebilir. Örneğin, bir cumhuriyette, seçilmiş temsilci pozisyonlarının önemli bir kısmı zengin kaynaklardan finansal destek alıyorsa, bu bir plütokratik cumhuriyettir. |
Patriarşi | Baskın bir siyasi parti (veya partiler) tarafından yönetim. |
Statokrasi | Askerlik hizmetine dayalı yönetim; askeri yönetimin hakim olduğu bir yönetim sistemidir, bu sistemde devlet ve askerî güç geleneksel olarak veya anayasal olarak aynı varlık olarak kabul edilir. Zorunlu veya gönüllü askeri hizmette bulunan veya şerefle terhis olan vatandaşlar yönetme hakkına sahiptir. (Bu nedenle, stratokrasi "askeri cunta" veya "askeri diktatörlük" ile karıştırılmamalıdır.) Sparta şehir devleti tarihsel bir örnektir; sosyal sistemi ve anayasası tamamen askeri eğitim ve üstünlük üzerine odaklanmıştır. Stratokratik ideoloji genellikle şeref odaklı timokrasi ile ilişkilendirilir. |
Teknokrasi | Eğitimli veya teknik uzmanlar tarafından yönetim; teknoloji alanındaki uzman kişilerin tüm karar alma süreçlerinde kontrolde olduğu bir yönetim sistemidir. Doktorlar, mühendisler, bilim insanları, profesyoneller ve teknologlar, politikacılar, iş insanları ve ekonomistler yerine kendi uzmanlık alanlarında bilgi, uzmanlık veya beceriye sahip kişiler tarafından yönetim organını oluşturur. Bir teknokraside, karar vericiler, alanlarında ne kadar bilgili ve becerikli olduklarına göre seçilir. Teknokrasi günümüzde Silikon Vadisi mühendisleri tarafından temsil edilmektedir. Bu yeni teknokrasi biçimi 'dijitokrasi' olarak adlandırılmaktadır. |
Teokrasi | Dinî elit tarafından yönetim; devlet ve kilisenin geleneksel veya anayasal olarak aynı kurumlar olduğu dini kurumların oluşturduğu bir yönetim sistemidir. Vatikan, İran ve Afganistan, Hilafetler ve diğer İslam devletleri tarih boyunca teokrasiler olarak kabul edilmiştir. |
Timokrasi | Onurlu kişiler tarafından yönetim; onurlu vatandaşlar ve mülk sahipleri tarafından yönetilen bir yönetim sistemidir. Sokrates, timokrasiyi toplumda sahip oldukları onur derecesine göre seçilen, onuru seven kişiler tarafından yönetilen bir hükûmet olarak tanımlar. Bu tür timokrasi, olağanüstü karaktere veya yeteneğe sahip bireylerin iktidar koltuğuna yerleştirildiği meritokrasiyle çok benzerdir. |
Otokrasi türleri
Otokrasiler, mutlak güce sahip olan ve kararları ne dışsal yasal kısıtlamalara ne de düzenli halk denetim mekanizmalarına tabi olan tek bir varlık tarafından yönetilen sistemlerdir. Bu varlık, bir diktatörlükte olduğu gibi bir birey olabilir ya da bir parti devleti gibi bir grup olabilir. Despotizm terimi, "despotların tarzında yönetmek" anlamına gelir ve genellikle otokrasiyi tanımlamak için kullanılır.
Tarihsel otokrasi örnekleri arasında Roma İmparatorluğu, Kuzey Kore, Afganistan İslam Emirliği, Eritre ve Nazi Almanyası bulunmaktadır.
Terim | Açıklama |
---|---|
Sivil diktatörlük | Tek bir kişi veya kuruluşun elinde bulunan bir diktatörlük. Bu kişi örneğin mutlak bir monarş veya bir diktatör olabilir, ancak aynı zamanda seçilmiş bir başkan da olabilir. Roma Cumhuriyeti savaş zamanlarında liderlik etmek için diktatörler atardı, ancak Roma diktatörleri sadece kısa bir süre için güç elinde tutarlardı. Modern zamanlarda, bir otokratın yönetimi hiçbir hukuk kuralı, anayasa veya diğer sosyal ve siyasi kurumlar tarafından durdurulmaz. II. Dünya Savaşı'ndan sonra, Latin Amerika, Asya ve Afrika'daki birçok hükûmet otokratik hükûmetler tarafından yönetiliyordu. Diktatör örnekleri arasında Joseph Stalin, Mao Zedong, Adolf Hitler, Benito Mussolini ve Kuzey Kore'nin Kim Hanedanı yer almaktadır. Kuzey Kore'deki Kim Hanedanı, Kim Il Sung tarafından 1948'de kuruldu ve 1994 yılındaki ölümüne kadar devam etti, ancak hala Kuzey Kore'nin Ebedi Başkanı olarak hüküm sürüyor ve özellikle yaşamışken Juche Kore'nin yaşayan tanrısı olarak bir baba figürü olarak birçok Kuzey Koreli için önemini koruyor. |
Askerî diktatörlük | Askeri güçle başlıca uygulanan bir diktatörlük. Askeri diktatörler, iktidarı ele geçirme motivasyonları, yönetimlerini organize ettikleri kurumlar ve iktidardan ayrılma biçimleri açısından sivil diktatörlerden farklılık gösterir. Kendilerini ulusunu yolsuz veya kısır sivil siyasetçilerden kurtaran kahramanlar olarak gören askeri diktatörlük, pozisyonunu ordudaki üyelikleri temelinde "tarafsız" hakemler olarak haklı çıkar. Örneğin, birçok cunta "Milli Kurtuluş Konseyi", "Milli Restorasyon Komitesi" veya "Milli Kurtuluş Komitesi" gibi başlıklar kullanır. Askeri liderler genellikle bir cunta olarak yönetir, aralarından birini başa seçerler. Zaire'de, Mobutu Sese Seko ya da sadece Mobutu tarafından yönetilen bir parti diktatörlüğü bulunmaktaydı. |
Aşağılayıcı nitelikler
Hangi hükûmet şekli olursa olsun, gerçek yönetim, resmi hükûmetin bir parçası olmayan siyasi güce sahip sektörler tarafından etkilenebilir. Bu terimler, yöneticilerin belirli eylemlerini vurgular; örneğin, yolsuzluk, demagogluk veya korku gibi durumlar, yeterince yaygınsa, hükûmetin çalışma şeklini bozabilir. Bu etkiler, hükûmetin amaçlanan işleyişini olumsuz yönde etkileyebilir.
Terim | Açıklama |
---|---|
Muz cumhuriyeti | 1871 yılında Amerikalı demiryolu şirketi sahibi 'in Kosta Rika hükûmetiyle imzaladığı demiryolu inşa anlaşması çerçevesinde, söz konusu inşaata başlanmış; öte yandan inşaat şirketi, çalışan işçilere düşük maliyetli bir yiyecek arayışında olduğu için inşa etmekte olduğu demiryolu hattı boyunca muz yetiştirmeye başlamıştır. Muz ticaretinin kârlılığını gören şirket, Latin Amerika'da geniş topraklar satın aldı ve 1899 yılında United Fruit Company adıyla bu ticareti adeta tekeline aldığı gibi, bulunduğu ülkelerin siyasetini de etkileyebilen bir güç haline gelmiştir.Amerika anakarasını kendi ekonomik yarıküresinin parçası olarak niteleyen 1823 tarihli Monroe Doktrini ile de uyumlu şekilde ABD'nin bölge ekonomisini ve siyasetini şekillendiren bu yapılanmaya, terim ilk kez 1904 yılında Amerikalı yazar O. Henry tarafından kullanılmış olsa da, özellikle Soğuk Savaş yıllarında uydu devlet ya da kukla devlet türevi terimler gibi yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Terim Türk siyasetinde de özellikle son 10 yılda sıklıkla kullanılagelen ve Türk siyasi literatürüne uzun yıllar hakim olan Uganda ile benzerlik kurma söyleminin yerini alan bir ifade olmuştur. |
Bankaların yönetimi; kamu politikası oluşturma üzerinde bankaların ve diğer finansal otoritelerin aşırı güç veya etkisi olan bir yönetim sistemidir. Aynı zamanda, finansal kurumların toplumu yönettiği bir hükûmet biçimine de atıfta bulunabilir. | |
Şirketokrasi | Şirketlerin yönetimi; ekonomik ve siyasi bir sistemin şirketler veya şirket çıkarları tarafından kontrol edildiği bir yönetim sistemidir. Genellikle olumsuz bir anlam içerir. Örnekler arasında Hindistan'daki şirket yönetimi ve Londra Şehri Şirketi için iş dünyası seçmenleri yer alır. |
Kakistokrasi | En kötülerin yönetimi; en az nitelikli vatandaşların hükûmeti veya politikaları belirlediği bir yönetim sistemidir. |
Kleptokrasi | Hırsızların yönetimi; görevlileri ve genel olarak yönetici sınıfı, geniş halk kesiminin zararına kişisel servet ve siyasi güç peşinde koşan bir yönetim sistemidir. Kesin terimlerle kleptokrasi bir hükûmet biçimi değil, böyle bir davranışta bulunan bir hükûmetin niteliğidir. |
Nepotokrasi | Akrabaların yönetimi; liyakate bakılmaksızın akrabalara ayrıcalık tanınması; güç sahibi olanların yakınlarına önem verilen bir yönetim sistemidir, örneğin bir yeğen (kelime buradan gelir). Bu tür hükûmetlerde, akrabalar nitelikli olmasalar bile otorite sahibi birilerini tanıdıkları için yetkili pozisyonlara getirilirler. Papa VI. Alexander (Borgia) bu konuda suçlanmıştır. |
Oklokrasi | Kalabalığın yönetimi; kalabalığın hükûmeti ya da birçok insanın baskınlığı veya meşru otoritelerin sindirilmesiyle ilgili bir yönetim sistemidir. Çoğunlukçu yönetim anlamında olumsuz bir kavram olarak, Latincede "mobile vulgus" anlamına gelen ve "mob" teriminin kökenini oluşturan, 1680'lerde kökeni olan bir terime benzer. Ochlocratic hükûmetler genellikle demagoji, "çoğunluğun zorbalığı" ve tutkuyla akıl arasında kurallanmış bir demokrasinin bozulmuş hali olup, bu tür hükûmetler otoriter tiranlar kadar baskıcı olabilirler. Ochlocracy, modern ve gayri resmi "mobocracy" terimiyle anlam ve kullanım açısından eşanlamlıdır. |
Diğer terimler
Terim | Açıklama |
---|---|
Adhokrasi | Bir hükûmetin, bürokrasiye kıyasla nispeten düzensiz prensipler ve kurumlara dayanan bir yönetim şeklidir. |
Anokrasi | Anokrasi, gücün normal bir demokraside olduğu gibi kamu kurumlarına yatırılmadığı, ancak sürekli olarak birbirleriyle güç için rekabet eden seçkin gruplar arasında dağıldığı bir rejim türüdür. Afrika'da anokrasi örnekleri arasında Somali'deki savaş ağaları ve samaya ile Zimbabve'deki paylaşımlı hükûmetler yer almaktadır. Anokrasiler, otoriter yönetim ile demokrasi arasında orta noktada bulunurlar. Polity IV veri kümesi, anokrasiyi bir kategori olarak tanımaktadır. Bu veri kümesine göre, anokrasiler otoriter rejimler ile demokrasiler arasında tam olarak ortada yer alırlar. Bu terim sıklıkla daha geniş bir anlamda tanımlanır. Örneğin, 2010 yılında International Alert tarafından yapılan bir yayında, anokrasileri "otoriter veya demokratik olmayan, çoğunun otorite ile demokrasi arasında riskli bir geçiş süreci yaşadığı ülkeler" olarak tanımlamıştır. Alert, Soğuk Savaş'ın sona ermesinden bu yana anokrasi sayısının önemli ölçüde arttığına dikkat çekmiştir. Anokrasi, kısa vadeli şoklara karşı en dayanıksız siyasi sistemdir: kapsayıcı ve etkili bir siyasi ekonominin vaadini yaratır, ancak henüz gerçekleştirmez ve kurulan elit üyelerini tehdit eder; bu nedenle de aşırı tepkilere ve silahlı şiddete karşı çok savunmasızdır. |
Grup topluluğu | Lider olarak en güçlünün (fiziksel güç veya karakter gücü) olduğu, yarı gayri resmi bir hiyerarşiye sahip küçük (genellikle aile) birime dayalı bir hükûmet tarafından yönetim. |
Bürokrasi | Birçok büro, idareci ve küçük memurdan oluşan bir yönetişim sistemiyle yönetin. |
Eştoplumlaştırmacılık | Konsensüs demokrasisine dayalı hükûmet |
Askeri cunta | Askeri liderlerden oluşan bir komite tarafından yönetilir. |
Nomokrasi | Teokratik yönetim sistemlerine karşı, akılcı yasaların ve vatandaşlık haklarının egemenliği altında olan bir hükûmet tarafından yönetilen bir sistemdir. Bir nomokraside, nihai ve kesin yetki (egemenlik) yasa içerisinde bulunur. |
Siberokrasi | Bilgisayar tarafından yönetilen bir yönetim biçimi, bilgisayar kodlarına ve verimli bilgi kullanımına dayalı kararlar alır. Bu durum yakından "Cybersynacy" ile ilişkilendirilir ve komünizmin 'çözümü' olabilir. Bu tür yönetim biçimi, E. M. Forster'ın "The Machine Stops" adlı kısa hikâyesinde görülmektedir. |
Algokrasi | Farklı düzeylerde bürokrasinin kullanımıyla yönetilen bir yönetim biçimi, aynı zamanda algoritmik düzenleme, algoritmalarla düzenleme, algoritmik yönetişim, algoritmik hukuki düzenlemeler veya algoritma tarafından yönetilen hükûmet düzeni olarak da bilinir. |
İsokrasi | Herkesin eşit siyasi güce sahip olduğu yönetim sistemi |
Rejim biçimlerine göre hükûmet biçimleri
Terim | Açıklama |
---|---|
Monarşi | Monarşi, genellikle bir hanedanı temsil eden bir ailenin, ülkenin ulusal kimliğini simgelediği ve hükümdar olarak adlandırılan kişinin egemenlik rolünü yerine getirdiği bir yönetim biçimidir. Hükümdarın gerçek gücü, sadece sembolik (taç giydirilmiş cumhuriyet), kısmi ve sınırlı (anayasal monarşi) veya tamamen otokratik (mutlak monarşi) olana kadar değişebilir. Geleneksel olarak hükümdarlık görevi veraset yoluyla devralınır ve ölüm veya tahttan çekilme durumuna kadar sürer. Buna karşılık, seçimle belirlenen monarşilerde hükümdarın seçilmesi gerekmektedir. Her iki türün de daha fazla varyasyonu bulunmaktadır, çünkü monarşiyi tanımlayan geniş farklı yapılar ve gelenekler vardır. Örneğin, bazı seçimle belirlenen monarşilerde sadece soyağaçları, bir sonraki hükümdarın uygunluğu için dikkate alınırken, birçok miras yoluyla gelen monarşi din, yaş, cinsiyet, zihinsel kapasite vb. konularında gereksinimler getirir. Bazen bu, meşruiyeti etkili bir seçime tabi olan rakip iddialıların bir durumunu yaratabilir. Hükümdarın saltanat süresinin ya belirli yılarda sabitlendiği ya da belirli hedeflere ulaşılıncaya kadar devam ettiği durumlar olmuştur. |
Cumhuriyet | Cumhuriyet (Latince: res publica), ülkenin "kamu meselesi" olarak kabul edildiği ve yöneticilerin özel bir ilgi veya mülkiyeti olmadığı bir yönetim biçimidir. Bir cumhuriyet içindeki ana güç pozisyonları miras yoluyla devralınmaz, ancak yönetilenlerin rızasını ifade eden seçimlerle elde edilir. Bu liderlik pozisyonları dolayısıyla vatandaş topluluğunu adil bir şekilde temsil etmeleri beklenir. Bu, devlet başkanının bir hükümdar olmadığı bir yönetim biçimidir. Amerikan İngilizcesinde, bir cumhuriyetin tanımı aynı zamanda seçilen bireylerin vatandaş topluluğunu temsil ettiği bir hükûmeti belirtmek için de kullanılabilir, aynı zamanda temel hukuk kurallarına göre güç kullanılan bir (anayasal cumhuriyet) temsilci demokrasi (demokratik cumhuriyet) şeklinde ifade edilebilir. |
Monarşi türleri
Monarşiye sahip ülkeler, kraliyet adı verilen bir aile veya aile grubunun (nadiren başka türden bir grup) ulusal kimliği temsil ettiği ve gücün geleneksel olarak bir bireyine verildiği ülkelerdir. Bu bireye kral veya kraliçe genellikle krallıkları yönetirler. Kralın ve diğer kraliyet üyelerinin gerçek rolü, sembolik (taç giymiş cumhuriyet) ile kısmi ve kısıtlanmış (anayasal monarşi) arasında değişebilir ve tamamen despotik (mutlak monarşi) olabilir. Geleneksel olarak ve çoğu durumda, kralın görevi veraset yoluyla devralınır, ancak kralın seçildiği seçimli monarşiler de vardır.
Terim | Açıklama |
---|---|
Mutlak monarşi | Orta Çağ'da birçok Avrupa ulusu mutlak monarşi şeklinde, kralın devlet başkanı ve hükûmet başkanı olarak nihai yönetim otoritesini kullandığı geleneksel ve tarihsel bir sistemdir. Modern örnekler arasında genellikle Suudi Arabistan, BAE, Umman, Brunei gibi İslam ülkeleri ve Esvatini bulunur. |
Anayasal monarşi | Parlamenter monarşi olarak da adlandırılan bu sistemde, hükümdarın yetkileri yasa veya resmi bir anayasa ile sınırlanmıştır ve genellikle devlet başkanının yetkilerine atfeder. Birçok modern gelişmiş ülke, İngiltere, Norveç, Hollanda, Avustralya, Kanada, İspanya ve Japonya gibi ülkeler anayasal monarşi sistemine sahiptir. |
Taç giymiş cumhuriyet | Hükümdarın (ve ailesinin) resmi olarak sembolik bir varlık olduğu ve siyasi gücünün olmadığı bir yönetim biçimidir. Kraliyet ailesi ve hükümdar ülkeyi temsil etmek amacıyla tasarlanmıştır ve sembolik olarak halka rehberlik etmek için konuşmalar yapabilir veya önemli törenlere katılabilir, ancak karar alma, atama vb. konularda gerçek güce sahip değildir. |
Seçimli monarşi | Hükümdarın seçildiği bir yönetim biçimidir; modern bir örnek olarak Kamboçya Kralı, Taht Kraliyet Konseyi tarafından seçilen bir kişi olarak kabul edilir; Vatikan Şehri de genellikle modern bir seçimle belirlenen monarşi olarak kabul edilir. |
Cumhuriyet türleri
Halkın veya önemli bir kısmının, hükûmetin üst kontrolüne sahip olduğu ve devletin makamlarının seçildiği veya seçilmiş kişiler tarafından belirlendiği bir yönetim biçiminde hükûmet. Bir cumhuriyetin yaygın ve basitleştirilmiş bir tanımı, devlet başkanının monark olmadığı bir hükûmet biçimidir. Montesquieu, halkın tamamının yönetimde pay sahibi olduğu demokrasileri ve sadece bazı kişilerin yönetimde pay sahibi olduğu aristokrasiler veya oligarşileri, cumhuriyet biçimleri olarak içermiştir.
Not: Bu kategoriler münhasır değildir.
Terim | Açıklama |
---|---|
Anayasal cumhuriyet | Yasalarla veya resmi bir anayasa belgesiyle (bir milletin ve hükûmetinin tam güçlerini ve kısıtlamalarını belirleyen resmi belge) sınırlanan ve halk arasında yapılan bir oylama sonucunda seçilen bir hükûmetin yönettiği cumhuriyetler. Genellikle, anayasa ihlal eden yasalar geçirilemez, ancak anayasa kendisi yasayla değiştirilirse bu mümkün olabilir. Bu teorik olarak azınlık gruplarını çoğunluğun zulmünden veya halkın hükmetmesinden korumayı amaçlar. Örnekler arasında Hindistan, Güney Afrika, Amerika Birleşik Devletleri yer alır. |
Demokratik cumhuriyet | Halk oylamasıyla, seçilmiş temsilciler kurulu veya doğrudan halk tarafından belirlenen popüler oylama sonucunda nihai olarak kararlaştırılan ve çoğunluk desteği olduğu sürece hangi yasaların geçeceğine dair kısıtlama olmayan cumhuriyetler. Anayasa hukuku ya hiç var olmaz ya da yasama faaliyetlerine pek engel teşkil etmez. |
Federal cumhuriyet | Bir ulusun tümünü kapsayan ulusal (federal) yasa bulunduğu ancak her bir eyalet veya ilin kendi yasalarını ve işlerini düzenleme ve uygulama özgürlüğüne sahip olduğu, eyaletler veya iller arası yasaların federal yasalarla çelişmediği bir federasyon şeklinde olan cumhuriyetler. Örnekler arasında Arjantin, Avusturya, Brezilya, Almanya, Hindistan, Meksika, Rusya, İsviçre, Amerika Birleşik Devletleri ve Nijerya bulunmaktadır. |
İslam cumhuriyeti | İslam hukukuna uygun olarak yönetildiği iddia edilen cumhuriyetler. İran, Moritanya ve Pakistan 2022 itibarıyla kendilerini İslam cumhuriyeti olarak tanımlamaktadır. Komorlar ve Doğu Türkistan Türk İslam Cumhuriyeti ise bir dönem İslam cumhuriyetleri olarak kabul edilmiş olsalar da günümüzde değillerdir. |
Parlamenter cumhuriyet | Türkiye (2018 öncesi) Almanya ve İtalya gibi ülkelerde olduğu gibi, seçilmiş bir devlet başkanının bulunduğu ancak devlet başkanının ve hükûmet başkanının ayrı olduğu cumhuriyetler, hükûmet başkanının çoğu yürütme yetkisini elinde tutmaktadır. Parlamento tarafından seçilen bir hükûmet başkanının bulunduğu cumhuriyetlerdir. |
Başkanlık cumhuriyeti | Başkanlığa seçilen bir devlet başkanının olduğu, devlet başkanının aynı zamanda hükûmet başkanı olduğu cumhuriyetler, Amerika Birleşik Devletleri, Meksika, Brezilya, Türkiye (2018 sonrası) ve Endonezya gibi örnekleri içerir. |
Halk cumhuriyeti | Çin ve Vietnam gibi ülkeleri içeren cumhuriyetler, de jure olarak halk tarafından yönetilen ve halk için yönetilen ülkelerdir. Halkın devriminden önceki cumhuriyetlerinden, Çin Cumhuriyeti gibi, kendilerini ayırt etmek için "Halk Cumhuriyeti" terimi kullanılmaktadır. |
Yarı başkanlık cumhuriyeti | Yarı başkanlık cumhuriyeti, devlet başkanı olarak bir başkanın ve hükûmet başkanı olarak bir başbakanın gücünün paylaşıldığı bir hükûmet sistemi olarak kullanılır. Bu sistem Fransa, Portekiz ve Ukrayna gibi ülkelerde kullanılmaktadır. Halk tarafından seçilen devlet başkanı ulusal birliği ve dış politikayı simgelerken, başbakan günlük idareyi yürütmek üzere devlet başkanı tarafından atanan veya parlamento tarafından seçilen bir kişidir. "Yarı başkanlık" terimi, bu sistemi başkanlık ve parlamenter sistemlerden ayırt eder. |
Direktörlük cumhuriyeti | Direktörlük cumhuriyeti, devlet başkanının ve/veya hükûmet başkanının yetkilerini ortaklaşa kullanan bir grup insan kolektifi arasında gücün paylaşıldığı bir hükûmet sistemidir. |
Sosyo-ekonomik özelliklere göre hükûmet biçimleri
Sosyo-ekonomik özelliklere göre
Birçok siyasi sistem, sosyoekonomik ideolojiler olarak tanımlanabilir. Bu akımların iktidardaki deneyimleri ve belirli hükûmet biçimleri ile güçlü bağları, onları kendileri de birer hükûmet biçimi olarak kabul edilmesine neden olabilir.
Not: Bu kategoriler münhasır değildir.
Terim | Açıklama |
---|---|
Anarşizm | Gönüllü kuruluşlara dayalı öz-yönetim topluluklarını savunan sistem. Bu genellikle devletsiz topluluklar olarak tanımlansa da, birçok yazar bunları daha spesifik olarak sırasız veya özgür birlikteliklere dayalı kurumlar olarak tanımlamıştır. Diğerleri ise özgür iradeyle üyelik ve birlikte olmayı içeren öz-yönetim topluluklarını savunmuşlardır. Anarşizm devleti istenmeyen, gereksiz ve/veya zararlı bulur. |
Kapitalizm | Üretim araçlarının özel mülkiyetine ve bunların kâr amacıyla işletilmesine dayanan bir ekonomik sistemdir. Serbest piyasa ekonomisi olarak 16. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Kapitalizmin merkezindeki özellikler özel mülkiyet, sermaye birikimi, ücretli emek, , bir fiyat sistemi ve rekabetçi pazarları içerir. Kapitalist piyasa ekonomisinde, karar verme ve yatırım finansal ve sermaye piyasalarındaki üretim faktörleri sahipleri tarafından belirlenir. Malların fiyatları ve dağıtımı ağırlıklı olarak piyasadaki rekabet tarafından belirlenir. |
Kolonyalizm | Bir yerli grup (veya toprakları ve kaynakları), kendi ekonomik ve/veya siyasi çıkarları için dışsal bir siyasi güç tarafından boyunduruk altına alındığı bir sistem. |
Komünizm | Üretim araçlarının genellikle halk tarafından ortaklaşa sahip olunduğu (ya halkın doğrudan, komün aracılığıyla ya da komünist bir devlet veya toplum yoluyla), üretimin kâr amacı gütmeksizin kullanım için gerçekleştirildiği bir sosyalist sistem. Komünist toplum, bu nedenle teorik olarak devletsiz, sınıfsız ve parasızdır. Genellikle sosyalist veya anarşist bir toplumun "son biçimi" olarak kabul edilir. |
Despotizm | Bir ulusun yasaları ve kaynakları, genellikle mutlak siyasi güce sahip olan bir birey tarafından kontrol edilen bir sistem. Örnekler arasında Eski Mısır firavunları, Roma imparatorları ve Kuzey Kore'nin Yüce Liderleri bulunur. |
Mülkiyetin geniş çapta bir hak olarak görüldüğü bir kapitalizm türü; üretim araçları, devletin kontrolü altında merkezileştirilmeden mümkün olduğunca geniş bir şekilde yayılır (devlet sosyalizmi) ya da birkaç birey/kuruluşun kontrolü altına (distribütivizmin savunucularının "kayırıcı kapitalizm" olarak adlandırdığı) (ahbap çavuş kapitalizmi) yerine. Distribütivizm, temelde sosyalizm ve kapitalizme karşı çıkar ve distribütivistler bunları eşit derecede kusurlu ve sömürücü olarak görür. Bunun aksine, distribütivizm ekonomik faaliyeti insan yaşamının bütününe, manevi yaşamımıza, entelektüel yaşamımıza, aile yaşamımıza tabi kılmayı amaçlar. | |
Feodalizm | Orta Çağ Avrupası'nda yaygın olan toprak sahipliği ve görevler sistemi. Feodalizm altında, bir krallığın tüm toprakları krala aitti. Ancak, kral onun için savaşan soylulara veya soylulara bazı toprakları verirdi. Bu toprak hediyesine "mülk" denirdi. Ardından soylular bazı topraklarını vassallara verirdi. Vassallar daha sonra soylular için görevler yapmak zorundaydı. Vassalların topraklarına "feodal arazi" denirdi. Benzer bir sistem, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'nın Orta Çağ İslam toplumları tarafından kullanılan İkta sistemidir. Bu sistem feodal sisteme çok benziyordu, ancak genellikle aile hanedanına değil, sultanın talebiyle bireylere verilen unvanlar vardı ve genellikle feodal sistemdeki gibi askeri hizmet ve/veya el emeği yerine alt sınıflardan vergi talep ederdi. |
Minarşizm | Kapitalizmin bir türü olan bu yaklaşım, devletin sadece çok az sayıda hizmeti sağlamak için var olması gerektiğini savunur. Minarşistler tarafından önerilen devlet modeli olarak bilinen popüler bir model, yalnızca vatandaşları saldırılardan, hırsızlıktan, sözleşme ihlallerinden ve mülkiyet yasaları tarafından tanımlanan dolandırıcılıktan korumak için hükûmetin işlevlerinin sınırlı olduğu "gece bekçisi devleti" olarak adlandırılır. Bu modelde devletin üç kurumu bulunur: asker, polis ve mahkemeler. |
Monarşizm | hükûmet başkanının, genellikle bir kral veya imparator şeklinde, soyluluk sınıfının kabul ettiği bir kişi olan monark tarafından yönetildiği bir sistemdir. Çoğu monarşik sistemde monark pozisyonu, genellikle önceki bir hükümdardan miras yoluyla veya evlilikle gelirken, diğer durumlarda soylular tarafından seçilen bir pozisyon olabilir, antik Roma Krallığı ve Orta Çağ Kutsal Roma İmparatorluğu'nda olduğu gibi. |
Cumhuriyetçilik | Bir devletin yasaları ve hükûmet politikaları "kamu işi" olarak kabul edilir ve toplumun vatandaşları tarafından, kim olursa olsun, kararlaştırılır. Çoğu modern ulus devlet, cumhuriyet örnekleridir. |
Sosyalizm | İşçilerin üretim araçlarına demokratik ve/veya toplumsal olarak sahip olduğu bir sistemdir. Ekonomik çerçeve, liberteryen sistemlerde olduğu gibi özerk ekonomik birimlerde merkezi olmayan ve öz yönetimli olabilir veya otoriter sistemlerde olduğu gibi merkezi olarak planlanabilir. Sağlık hizmetleri ve eğitim gibi kamu hizmetleri genellikle, kolektif olarak ve/veya devlet tarafından sahip olunan hizmetlerdir. |
Totalitarizm | Muhalefetin yasaklandığı, medeni hakların son derece baskılandığı ve neredeyse tüm toplumsal yaşam alanlarının, ekonomiden ahlaka ve vatandaşların özel yaşamlarına kadar, mutlak siyasi güce sahip merkezi otoriter devlet tarafından kontrol edildiği bir sistemdir. Genellikle diktatörlük veya tek siyasi parti altında gerçekleşir. Beş örnek kabul edilir: Sovyetler Birliği (1927-53), Nazi Almanyası, Afganistan, Türkmenistan, Eritre ve Kuzey Kore. |
Tribalizm | Bir birey olan bir lider tarafından yönetilen, merkeziyetin farklı derecelerde olduğu küçük ve karmaşık bir topluluk temel alınan bir sistemdir. |
Jeo-kültürel özelliklere göre
hükûmetler ayrıca boyutlarına ve etki alanlarına göre de sınıflandırılabilir:
Terim | Açıklama |
---|---|
Bir ulus devletin hükûmeti ve bir merkezi devletin özelliğidir. Bu, üye devletlerinden yetkilendirilen veya devredilen farklı yetkilere sahip olabilecek federal bir hükûmetle aynı şeydir, ancak "merkezi" sıfatı bazen bunu tanımlamak için kullanılır. Merkezi hükûmetlerin yapısı değişkendir. Birçok ülke, yetkileri merkezi hükûmetten bölgesel, eyalet veya yerel düzeydeki hükûmetlere devrederek özerk bölgeler oluşturmuştur. Temel bir siyasi sistem geniş bir tanımına dayanarak, belirli bir bölge içinde var olan iki veya daha fazla hükûmet seviyesi bulunur ve anayasa veya diğer yasa tarafından belirlenen ortak kurumlar aracılığıyla örtüşen veya paylaşılan yetkilere sahip olarak yönetilir. | |
Şehir devleti | Egemen devlet olarak da adlandırılan, genellikle tek bir şehir ve bağımlı bölgelerinden oluşan bağımsız küçük bir ülke türüdür. Tarihsel olarak, Roma, Atina, Kartaca ve Rönesans dönemindeki İtalyan şehir devletleri gibi şehirleri içeriyor. Bugün yalnızca bir avuç egemen şehir devleti bulunmaktadır ve hangi şehir devletlerinin olduğu konusunda bazı anlaşmazlıklar bulunmaktadır. Singapur, Monako ve Vatikan Şehri'nin terimin şu anda doğru bir şekilde uygulandığı konusunda büyük bir fikir birliği bulunmaktadır. Şehir devletleri bazen mikro devletler olarak da adlandırılır, ancak bu terim aynı zamanda çok küçük ülkelerin diğer yapılandırmalarını da içerir. |
Komün | Latince "communia" kelimesinden türetilmiştir. Ortak ilgi alanları paylaşan, genellikle ortak değerlere ve inançlara sahip olan, aynı zamanda ortak mülkiyet, eşya, kaynaklar ve bazı komünlerde iş, gelir veya varlıkları paylaşan insanların bir arada yaşadığı amaçlı bir topluluktur. |
Uluslararası kuruluş | Uluslararası hükûmetlerarası Kuruluşlar (UHK), diğer adıyla uluslararası hükûmetlerarası örgütler: "uluslararası örgüt" terimiyle en yakından ilişkilendirilen örgüt türüdür. Bu örgütler çoğunlukla bağımsız devletlerden (üye devletler olarak adlandırılır) oluşur. Önemli örnekler arasında Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Avrupa Konseyi (AK), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Uluslararası Polis Teşkilatı (INTERPOL) bulunur. BM, açıklık amacıyla "uluslararası örgüt" yerine "uluslararası hükûmetlerarası örgüt" terimini kullanmıştır. |
Dünya hükûmeti | Tüm insanlık için ortak bir siyasi otoritenin kavramı, küresel bir hükûmeti ve bütün Dünya üzerinde otorite uygulayan tek bir devleti içerir. Böyle bir hükûmet ya şiddetli ve zorunlu dünya hakimiyeti yoluyla ya da barışçıl ve gönüllü bir üst uluslararası birliktelikle var olabilir. |
Diğer özelliklere göre hükûmet biçimleri
Önemli anayasal niteliklere göre
Bazı belirli özellikler, belirli türleri tanımlayan niteliklere sahiptir; diğerleri ise tarih boyunca belirli hükûmet türleriyle ilişkilendirilmiştir.
- ve stratokrasi
- Çoğunluk veya ve veya ile güçler ayrılığı ve üstünlük, Çoğunluğun tiranlığı ve azınlık haklarını korumak için alınan önlemler
- (yazılı olmayan etik ilkeler) ve anayasacılık
- Din ve devletin ayrılması ve devlet dini
- Totalitarizm veya otoriteryanizm ve liberteryenizm
Bölgesel yönetimlere göre
Bu liste, siyasi sistemlerin egemenlik dağılımına ve devlet içindeki bölgelerin şekillerine yönelik farklı yaklaşımlara odaklanmaktadır.
- Egemenlik, münhasıran siyasi yargı yetkisinin merkezinde yer almaktadır.
- Merkezde ve çevre bölgelerde egemenlik
- Farklı egemenlik dereceleri
- İttifak
- Bağımlı devlet
- Koloni
- Milletler Topluluğu
- Corpus separatum
- Ademi merkeziyetçilik ve yetki devri (merkezi yönetimden bölgesel veya yerel yönetimlere yeniden dağıtılan yetkiler)
- Federelik
- Manda
- Kendi kendini yönetemeyen bölgeler
- İşgal edilmiş bölge
- Geçici hükûmet
- Talassokrasi
- Tanınmayan devletler
Teorik ve spekülatif özellikler
Bunların, spekülasyon ve bilimsel tartışma dışında kesin tarihsel veya güncel örnekleri yoktur.
Terim | Açıklama |
---|---|
Kurumsal cumhuriyet | Bilim kurgu eserlerinde zaman zaman öne sürülen teorik bir yönetim biçimi olarak kabul edilen kurumsal cumhuriyet, bazı tarihsel uluslar açısından da örnek verilebilir. Ortaçağ döneminde Floransa gibi şehirler, kurumsal cumhuriyet biçiminde yönetildi. Aynı şekilde, sömürge dönemindeki büyük şirketlerden Hollanda Doğu Hindistan Şirketi gibi kurumsal devletler olarak adlandırılabilecek nitelikteydi. Bu şirketler yarı egemenlikleriyle savaş ilan etme ve koloniler kurma yetisine sahipti. Kurumsal cumhuriyet, temelde bir işletme gibi yönetilirken, bazı cumhuriyetçi hükûmet unsurlarını da içerir. Yönetim kurulu ve yöneticilerin bulunduğu bir yapı söz konusudur. Hastaneler, okullar, askeri ve polis gibi hizmetler özelleştirilir. Devletin üstlendiği sosyal refah görevi, çalışanlara yönelik şirket avantajları şeklinde gerçekleşir. Kurumsal cumhuriyetler günümüzde resmi olarak mevcut olmasa da, genellikle kurgusal eserlerde veya siyasi yorumlarda sınırsız kapitalizmin beraberinde getirdiği risklere dair bir uyarı olarak kullanılır. Bu tür eserlerde, tek bir son derece güçlü şirketin zayıf bir hükûmeti zaman içinde devirerek veya bir darbeyle ele geçirmesi gibi senaryolar sıklıkla işlenir. Ayrıca, bazı siyaset bilimciler devlet sosyalisti ulusları da kurumsal cumhuriyet biçimlerine benzetmişlerdir. Devlet, ulusal sınırlar içinde her şeyin tam kontrolünü ele alarak, tüm ekonomik ve siyasi yaşamı yönlendirmek suretiyle adeta dev bir şirket gibi davranır. |
Kolektif bilinç | İnsan zihninin kolektif bilincinin, teknolojik telepati gibi bir bağlantı aracılığıyla birleştiği ve paylaşılan örüntülü deneyimlere dayalı olarak kararlar alarak problemlere adil ve doğru çözümler ürettiği bir yönetim biçimi olarak kabul edilen "kolektif bilinç yönetimi", bir tür süper bilgisayar işlevi gören ve ortak deneyimlere dayalı olarak adil ve kesin kararlar veren bir form olarak işlev görür. "Kovan zihin" prensibi olarak da bilinen bu yaklaşım, her bireyin karar verdiği bir oylamadan farklıdır; tüm zihinlerin sinapsları, uzun bir bellek yoluyla bir araya gelerek tek bir karar alırlar. |
Gizli cemiyet | "Gizli cemiyet" (kriptokrasi, gizli hükûmet, gölge hükûmet veya görünmez hükûmet), faaliyetleri, etkinlikleri, iç işleyişi veya üyeliği gizli tutulan bir kulüp veya örgüt olarak tanımlanır. Bir yönetim biçimi olarak gizli cemiyetler, gerçek ve gerçek siyasi gücün özel bireylerde olduğu teorik bir hükûmet şeklidir; bu bireyler perde arkasında kararlar alırken, halk tarafından seçilen temsilciler sadece kukla veya günah keçisi olarak hizmet ederler. Komplo teorilerine konu olan en ünlü gizli cemiyet İlluminati'dir, genel yönetmeliklerinde "Günün emri, adaletsizlik tedarikçilerinin entrikalarına son vermek, onları denetlemek ama onları yönetmemektir." şeklinde ifade edilmiştir. Gizli cemiyetler birçok ülkede yasa dışıdır; İtalya ve Polonya gibi ülkeler, anayasalarında gizli siyasi partileri ve siyasi örgütleri yasaklamışlardır. Gizli cemiyetler genellikle kurgusal ayarlamalarda tasvir edilir. Popüler kültürden bazı örnekler şunlardır:
|
Magokrasi | Bir hükûmetin, yüksek otoritesi tamamen veya büyük ölçüde sihirbazlardan, bilgelerden, büyücülerden, cadılardan, büyü kullanıcılarından veya diğer sihir kullanıcılarından oluştuğu bir yönetim biçimidir. Bir sihirbaz sınıfının sihri siyasi güçlerinin merkezi bir noktası olarak kullandığı bir magokrasi, sihirbazların diğer sihirbazlar üzerinde hükmettiği bir hükûmet olarak var olabileceği gibi, sihirbazların sihir kullanmayan kişiler üzerinde hükmettiği bir düzeni de içerebilir. Magokrasiler genellikle kurgusal ve fantastik ayarlamalarda tasvir edilir. Popüler kültürden bazı örnekler şunlardır:
|
Ayrıca bakınız
- Yönetim biçimlerine göre ülkeler listesi
- Siyasi ideolojiler listesi
- Cybersyn Projesi, 1970'lerde Şili'de, vatandaşlarla hiçbir etkileşimi olmayan, ancak gerçekleri yalnızca yöne karar vermek için kullanan veri akışları ve teknolojiyi kullanarak kamusal ve özel hayatın yönlerini düzenleyen, veriyle beslenen, gözlerden uzak bireylerden oluşan bir grup.
- Toprak anlaşmazlıkları listesi
Kaynakça
- ^ a b Tomar, Dave; Updated, James BarhamPublished. . academicinfluence.com. 27 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Juan José Linz (2000). Totalitarian and Authoritarian Regimes. Lynne Rienner Publisher. s. 143. ISBN . OCLC 1172052725. 22 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ Jonathan Michie, (Ed.) (3 Şubat 2014). Reader's Guide to the Social Sciences. Routledge. s. 95. ISBN . 22 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ Ginny Garcia-Alexander; Hyeyoung Woo; Matthew J. Carlson (3 Kasım 2017). Social Foundations of Behavior for the Health Sciences. Springer. ss. 137-. ISBN . OCLC 1013825392.
- ^ Allan Todd; Sally Waller (10 Eylül 2015). Allan Todd; Sally Waller (Ed.). History for the IB Diploma Paper 2 AuthoritariaAuthoritarian States (20th Century). Cambridge University Press. ss. 10-. ISBN . 22 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ Sondrol, P. C. (2009). "Totalitarian and Authoritarian Dictators: A Comparison of Fidel Castro and Alfredo Stroessner". Journal of Latin American Studies. 23 (3): 599-620. doi:10.1017/S0022216X00015868. JSTOR 157386. 8 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ Norman Abjorensen (15 Haziran 2019). Historical Dictionary of Democracy. Rowman & Littlefield. ss. 288-. ISBN . OCLC 1081354236.
- ^ David Altman (20 Aralık 2010). Direct Democracy Worldwide. Cambridge University Press. ss. 76-78. ISBN . 25 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;:1
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Hansen, Mogens Herman (1999). The Athenian democracy in the age of Demosthenes : structure, principles, and ideology ([2. ed.] bas.). [Bristol]: Bristol Classical Press. ISBN . OCLC 45392658.
- ^ Dowlen, Oliver (2008). The political potential of sortition a study of the random selection of citizens for public office. Exeter, UK; Charlottesville, VA: Imprint Academic. ISBN . OCLC 213307148.
- ^ Greenway, H. D. S. "Hypocrisy in sowing democracy". Boston.com. 12 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2019.
- ^ Abele, Hanns (1982). Handbuch der österreichischen Wirtschaftspolitik [Handbook of Austrian Economic Policy] (Almanca). Viyana: Manz. s. 145. ISBN . OCLC 10694901.
- ^ . European Parliament (İngilizce). 4 Aralık 2022. 15 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2022.
- ^ . Oxford English Dictionary. December 1989. 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2009.
- ^ Aldrich, Chris (2002). The Aldrich Dictionary of Phobias and Other Word Families (İngilizce). Victoria, Canada. s. 6. ISBN .
- ^ Hausheer, Herman (1942). "Kratocracy". (Ed.). Dictionary of Philosophy. 13 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ MacCallum, Spencer Heath (1 Haziran 1998). . The Freeman (İngilizce). . 25 Ağustos 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2013.
- ^ (2016). (İngilizce). . 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2020.
- ^ ; Gleason, Daniel A. (1999). Institutes of American law. The Lawbook Exchange, Ltd. s. 7. ISBN .
- ^ (1970). "The Perennial Stratocrats". Kalos: What is to be done with our World?. 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Mayıs 2021.
- ^ Gouliamos, Kostas; Kassimeris, Christos (2012). "Stratocracy: The Growing Hypertrophy of the LifeWorld Militarization". Gouliamos, Kostas; Kassimeris, Christos (Ed.). The Marketing of War in the Age of Neo-Militarism. Routledge.
- ^ Berndt, Ernst R. (September 1982). "From Technocracy To Net Energy Analysis: Engineers, Economists And Recurring Energy Theories Of Value" (PDF). Studies in Energy and the American Economy. Massachusetts Institute of Technology (Discussion Paper No. 11). 25 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ Ballesteros, Alfonso (June 2020). "Digitocracy: Ruling and Being Ruled". Philosophies. MDPI. 5 (9): 9. doi:10.3390/philosophies5020009 .
- ^ . Oxford English Dictionary. 2015. 21 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2015.
- ^ . CIA. 13 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2009.
- ^ . CIA. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2009.
- ^ Alison Acker (1988). Honduras, The Making of a Banana Republic. Between the Lines (İngilizce). ss. sayfa 63. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2013.
- ^ . The University of Oklohoma. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2013.
- ^ Peter Chapman (2008). Bananas: How the United Fruit Company Shaped the World (İngilizce). New York: Cannongate Books. ss. sayfalar 68-69, 108. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2013.
O. Henry was the first to use the term 'banana republic'...
- ^ . haber7.com. 15 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2013.
- ^ . www.dunyabulteni.net. 5 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2013.
- ^ "Başbuğ: Böyle rezillik olur mu? Yeter yahu!". Radikal gazetesi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2013.
- ^ Waibl, Elmar; Herdina, Philip (1997). Dictionary of Philosophical Terms vol. II – English-German / Englisch-Deutsch. Walter de Gruyter. s. 33. ISBN . Erişim tarihi: 18 Eylül 2012.
- ^ . Oxford Dictionaries. 17 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2012.
/ˌkôrpərəˈtäkrəsē/ .... a society or system that is governed or controlled by corporations:
- ^ Bowler, Peter (1985). The superior person's book of words (1 bas.). Boston. ISBN . OCLC 11757334. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ . www.newadvent.org. 11 Mayıs 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2022.
- ^ . Freedom House (İngilizce). 14 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2022.
- ^ Marshall, Monty G.; Cole, Benjamin R. (1 Aralık 2011). (PDF). Viyana: Center for Systemic Peace. 17 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2012.
- ^ Vernon, Phil; Baksh, Deborrah (September 2010). (PDF). Londra: . s. 29. 26 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2012.
- ^ , The Multidimensional Crisis and . (Athens: Gordios, 2005). (English translation 21 Temmuz 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde . of the book with the same title published in Greek).
- ^ . 28 Temmuz 2005. 13 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Montesquieu, Spirit of the Laws, Bk. II, ch. 2–3.
- ^ Montesquieu, (1748), Bk. II, ch. 1.
- ^ "Republic". Encyclopædia Britannica.
- ^ "Republic". Merriam-Webster. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2010.
- ^ "republic". WordNet 3.0. Dictionary.com. 12 Mart 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mart 2009.
- ^ Zimbalist, Sherman and Brown, Andrew, Howard J. and Stuart (Kasım 1988). Comparing Economic Systems: A Political-Economic Approach (İngilizce). Harcourt College Pub. ss. 6-7. ISBN .
Pure capitalism is defined as a system wherein all of the means of production (physical capital) are privately owned and run by the capitalist class for a profit, while most other people are workers who work for a salary or wage (and who do not own the capital or the product).
- ^ Rosser, Mariana V. and J Barkley Jr. (23 Temmuz 2003). Comparative Economics in a Transforming World Economy (İngilizce). MIT Press. ss. 7. ISBN .
In capitalist economies, land and produced means of production (the capital stock) are owned by private individuals or groups of private individuals organized as firms.
- ^ Chris Jenks. Core Sociological Dichotomies. "Capitalism, as a mode of production, is an economic system of manufacture and exchange which is geared toward the production and sale of commodities within a market for profit, where the manufacture of commodities consists of the use of the formally free labor of workers in exchange for a wage to create commodities in which the manufacturer extracts surplus value from the labor of the workers in terms of the difference between the wages paid to the worker and the value of the commodity produced by him/her to generate that profit." London, England, UK; Thousand Oaks, California, USA; New Delhi, India. SAGE. P. 383.
- ^ Heilbroner, Robert L. "Capitalism" 28 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Steven N. Durlauf and Lawrence E. Blume, eds., The New Palgrave Dictionary of Economics. 2nd ed. (Palgrave Macmillan, 2008) DOI:10.1057/9780230226203.0198
- ^ Louis Hyman and Edward E. Baptist (2014). American Capitalism: A Reader 22 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. . .
- ^ Gregory and Stuart, Paul and Robert (28 Şubat 2013). The Global Economy and its Economic Systems. South-Western College Pub. s. 41. ISBN .
Capitalism is characterized by private ownership of the factors of production. Decision making is decentralized and rests with the owners of the factors of production. Their decision making is coordinated by the market, which provides the necessary information. Material incentives are used to motivate participants.
- ^ "Definition of CAPITALISM". 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Kasım 2016.
- ^ Steele, David Ramsay (September 1999). From Marx to Mises: Post Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court. s. 66. ISBN .
Marx distinguishes between two phases of marketless communism: an initial phase, with labor vouchers, and a higher phase, with free access.
- ^ Busky, Donald F. (20 Temmuz 2000). Democratic Socialism: A Global Survey. Praeger. s. 4. ISBN .
Communism would mean free distribution of goods and services. The communist slogan, 'From each according to his ability, to each according to his needs' (as opposed to 'work') would then rule
- ^ Storck, Thomas. "Capitalism and Distributism: two systems at war", in Beyond Capitalism & Socialism. Tobias J. Lanz, ed. IHS Press, 2008. p. 75
- ^ Boyle, David; Simms, Andrew (2009). The New Economics. Routledge. p. 20.
- ^ Novak, Michael; Younkins, Edward W. (2001). Three in One: Essays on Democratic Capitalism, 1976–2000. . p. 152.
- ^ Zwick, Mark and Louise (2004). The Catholic Worker Movement: Intellectual and Spiritual Origins . . p. 156.
- ^ Shiach, Morag (2004). Modernism, Labour and Selfhood in British Literature and Culture, 1890–1930. Cambridge University Press. p. 224.
- ^ Sinclair, Upton (1 Ocak 1918). Upton Sinclair's: A Monthly Magazine: for Social Justice, by Peaceful Means If Possible.
Socialism, you see, is a bird with two wings. The definition is 'social ownership and democratic control of the instruments and means of production.'
- ^ Schweickart, David. Democratic Socialism 17 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Encyclopedia of Activism and Social Justice (2006): "Virtually all (democratic) socialists have distanced themselves from the economic model long synonymous with 'socialism,' i.e. the Soviet model of a non-market, centrally-planned economy...Some have endorsed the concept of 'market socialism,' a post-capitalist economy that retains market competition, but socializes the means of production, and, in some versions, extends democracy to the workplace. Some hold out for a non-market, participatory economy. All democratic socialists agree on the need for a democratic alternative to capitalism."
- ^ . www.britannica.com (İngilizce). 18 Mayıs 2023. 16 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2023.
- ^ (1992). The Society of Enlightenment. Polity Press. s. 110.
Dış bağlantılar
- Phrontistery Kelime Listesi: Yönetim Türleri ve Liderlik 9 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 20. Yüzyıl Tarih Atlası'ndan hükûmet Türleri 26 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 20. Yüzyıl Tarihsel Atlası'ndan diğer sınıflandırma örnekleri 10 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Dünya İşleri: hükûmet Türleri 22 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- CBBC Newsround: hükûmet türleri 5 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu liste hukumet bicimlerini ve siyasi sistemleri farkli kategorilere ayirma sekillerine gore listelemektedir Listelenen sistemler birbirleriyle ortusebilir ve siklikla cakisan tanimlamalara sahip olabilir Yale profesoru Juan Jose Linz e gore gunumuzde uc ana siyasi sistem turu bulunmaktadir demokrasiler totaliter rejimler ve bu iki turun arasinda yer alan otoriter rejimler ile hibrit rejimler Baska bir modern siniflandirma sistemi monarsileri ayri bir varlik veya ana ucun hibrit bir sistemi olarak icermektedir Akademisyenler genellikle diktatorlugu otoriterlik veya totaliterlik bicimi olarak nitelendirir Antik Yunan filozofu Platon Devlet adli eserinde aristokrasi timokrasi oligarsi demokrasi ve tiranlik olmak uzere bes tur rejimi tanimlamaktadir Temel hukumet bicimleriHukumet sistemleri demokratik ve demokratik olmayan olmak uzere iki ana kategoriye ayrilabilir Demokratik Dogrudan demokrasi Temsili demokrasi Cumhuriyet hukumeti Parlamenter hukumet Demokratik olmayan Otoriteryen Totaliter Monarsi Oligarsi Teknokrasi Teokrasi DiktatorlukDiger turler Komunist Emperyalist Aristokrasi Hukumet Bicimleri Dizini Anarsi Aristokrasi Otoriteryanizm Burokrasi Kapitalizm Konfederasyon Somurgecilik Komunizm Sirketokrasi Demokrasi Secimcilik Isci egemenligi Fasizm Federalizm Feodalizm Emperyalizm Kakistokrasi Kleptokrasi Meritokrasi Askeri diktatorluk Monarsi Oligarsi Plutokrasi Cumhuriyet Sosyalizm Devletcilik Teknokrasi Teokrasi Totaliterizm KabilecilikBolgesel kontrole gore hukumet bicimleriBu liste siyasi sistemlerin egemenlik ve devlet icinde bolgelerin yonetimi konusundaki farkli yaklasimlarina dayanmaktadir Uniter ve federal devletlerin haritasi En az bir ozerk bolgesi olan devletler haritasi Terim Aciklama OrneklerKonfederasyon Konfederasyon diger devletlerle olan iliskilere bagli olarak ortak eylem amaciyla birlesen egemen devletlerin birligidir Genellikle bir antlasma ile olusturulan konfederasyonlar savunma dis iliskiler ic ticaret veya para gibi onemli konularla ilgilenmek icin kurulur ve genel hukumet tum uyelerine destek saglamakla yukumludur Konfederasyon inter hukumetcilik bicimlerinden birini temsil eder ve bu bagimsizlik veya yonetim temelinde devletler arasinda gerceklesen her turlu etkilesimi olarak tanimlanir Konfederasyon federal hukumetin tum devletlerin birlesimi veya ittifaki olarak kabul edilebilir bir federasyona neredeyse benzer Irokualar Avrupa Birligi Anayasa Oncesi Amerika Birlesik Devletleri Eski Isvicre Konfederasyonu 1300 1798 Sirbistan Karadag 2003 2006 Senegambiya Konfederasyonu 1982 1989 Uniter devlet Bir uniter devlet merkezi hukumetin nihai olarak ustun oldugu ve herhangi bir idari bolumun alt ulusal birimlerin yalnizca merkezi hukumetin yetki verdigi yetkileri kullandigi tek bir guc olarak yonetilen bir devlettir Dunyadaki devletlerin cogu bir birim sistemi ile yonetilir Birlesmis Milletler uye devletlerinin 193 u icinde 165 i bir birim devlet olarak yonetilmektedir Turkiye Fransa Polonya Japonya Ukrayna Italya Birlesik Krallik Guney KoreFederasyon Bir federasyon merkezi federal hukumet altinda kismen ozerk devletlerin veya bolgelerin birligine sahip olan bir siyasi yapidir Bir federasyonda bilesen devletlerin ozerk statusu ve onlar arasindaki guc bolumu ile merkezi hukumet genellikle anayasal olarak korunmus olup her iki tarafin devletler veya federal politik organin tek tarafli bir karariyla degistirilemez Ayrica federasyon egemen gucun resmen merkezi bir otorite ile bir dizi bilesen bolge arasinda bolundugu bir hukumet bicimidir boylece her bolge kendi ic islerinin bazi derecesinde kontrolunu korur Avusturalya Kanada Almanya Hindistan Meksika Rusya Amerika Birlesik DevletleriIktidar kaynagina gore hukumet bicimleriTerim Aciklama OrneklerOtokrasi Otokrasi toplumsal ve siyasi ustun gucun bir kisi veya yonetimde yogunlastigi bir hukumet sistemidir Bu kisi veya yonetim kararlari dissal yasal kisitlamalara veya duzenli halk kontrol mekanizmalarina tabi degildir Mutlak monarsi ornegin Suudi Arabistan Birlesik Arap Emirlikleri Umman Brunei ve Esvatini ve diktatorlukler gunumuzdeki temel otokrasi bicimleridir Aile diktatorlukleri ise liderin ezici otoritesi nedeniyle siyasi gucun aile icinde aktarilmasiyla ilgili farkli bir kavramdir Haiti de aile diktatorlugu siyah milliyetciligi benimseyen Haitili diktatoru Francois Duvalier tarafindan kurulan adi cumhuriyet olan bir devlette mutlak monarsi gibi isleyen kalitsal bir diktatorluk bicimidir 1971 de babasinin kalp hastaligi sonucu olumunden sonra Jean Claude Duvalier Haiti nin bir sonraki diktatoru olmus ve 27 Mayis 1980 de Michele Bennett ile bosanmistir Zaire de su anki Kongo Demokratik Cumhuriyeti diktator Mobutu Sese Seko tarafindan yonetilen Orta Afrika ulkesinde de benzer bir durum vardi Hem totaliter hem de askeri diktatorlukler genellikle otokrasi ile ozdeslestirilir ancak otokrasi olmalari zorunlu degildir Totalitarizm devletin tum Zairelilarin yasaminin ve sivil toplumunun her yonunu kontrol etmeyi hedefleyen bir sistemdir ve tek bir siyasi parti tek parti devletinin durumunda oldugu gibi ile iliskilendirilebilir Aztekler Rus Imparatorlugu Suudi Arabistan Azerbaycan Turkmenistan Kazakistan Cin Haiti Brunei ZaireOligarsi Oligarsi azinligin yonetimi anlamina gelir ve guc yapisinin birkac kisi tarafindan elde edildigi bir iktidar bicimidir Bu kisiler soyluluk zenginlik aile baglari egitim veya kurumsal dini veya askeri kontrol gibi ozelliklerle ayrisabilirler Bu tur devletler genellikle aileler tarafindan kontrol edilir ve etkilerini genellikle bir nesilden digerine aktarirlar ancak bu terimin uygulanmasi icin miras alma zorunlu bir kosul degildir Rusya Federasyonu Guney Afrika 1948 1994 Arjantin 1880 1916 UkraynaDemokrasi Demokrasi halkin yonetimi anlamina gelir ve vatandaslarin dogrudan guc kullanmasi veya aralarindan temsilciler secerek bir parlamento gibi bir yonetim organi olusturmasidir Demokrasi bazen cogunlugun yonetimi olarak da adlandirilir Demokrasi catismalarin cozumu icin bir sistemdir ve sonuclar katilimcilarin ne yaptigina baglidir ancak tek bir guc olaylarin ne olacagini kontrol etmez ve sonuclarini belirlemez Bu vatandaslarin farkli yasalar ve liderler icin oy kullanabilmesini icerir Birlesik Krallik Fransa Almanya Japonya Filipinler Kanada Isvec Norvec Yeni Zelanda Isvicre TayvanAnarsi Kanunlarin olmadigi bir yer olarak tanimlanan bu yapi bazen yonetimsizlik olarak adlandirilir ajanlar arasinda hiyerarsik olmayan gonullu birliktelikleri hedefleyen bir yapidir Bu durum bir ulkede ic savasin sonucu olarak ortaya cikabilir kurulmus bir devlet yok olmus ve bolge kesin liderlik olmadan gecis doneminde bulunuyor Alternatif olarak devleti ve diger zorlayici hiyerarsileri reddeden anarsistler olarak bilinen bireyler tarafindan uzun vadeli bir secenek olarak sunulmustur Bu bireyler genellikle insanlarin gonullu olarak birbirlerine yardim ettigi hiyerarsik olmayan gonullu birliklerde orgutlenmeleri gerektigini dusunurler Zorlama siddet guc ve otorite kullanimini engellemeye calisan ancak yine de uretken ve arzu edilen bir toplum olusturmaya calisan cesitli anarsi bicimleri bulunmaktadir Mahnovscina 1918 1921 Mancurya daki Kore Halk Dernegi 1929 1931 Aragon Bolgesel Savunma Konseyi 1936 1937 Devrimci Katalonya 1936 1939 Demokrasi turleri Bu harita Haziran 2019 tarihinde demokrasiyi benimseyen veya benimsemeyen hukumetleri gostermektedir Terim Aciklama OrneklerDemarsi Demarsi devletin genis bir yelpazede uygun vatandaslardan rastgele secilen kararlarla yonetildigi bir hukumet bicimidir Bu gruplar bazen politika jurileri vatandas jurileri veya uzlasi konferanslari olarak adlandirilir ve suc davalarinda jurilerin karar verdigi sekilde kamu politikalari hakkinda bilincli olarak kararlar alirlar Teoride demarsi ozel cikarlar tarafindan manipulasyona acik olan ve profesyonel politika yapicilar siyasetci ve lobici ile genellikle pasif ilgisiz ve sikca bilgisiz bir secmen kitlesi arasinda bir ayrim olan geleneksel temsili demokrasinin bazi islevsel sorunlarini asabilir Avustralyali filozof John Burnheim a gore karar vericilerin rastgele secilmesi gunluk vatandaslarin anlamli bir sekilde katilimini kolaylastirirken ozel cikarlarin sureci bozmasini zorlastirabilir Daha genel olarak daha buyuk bir gruptan karar alicilarin rastgele secilmesine sortition Latince lotarya tabanindan denir Atina demokrasisi cogunlukla tum devlet gorevlerinin secim yerine cekilisle tam vatandaslar arasindan dolu oldugu bir sekilde sortition yontemini cokca kullanmistir Adaylar neredeyse her zaman erkek Yunan egitimli vatandaslar olup belirli bir varlik ve statuyu tasiyan kisilerdi Atina demokrasisi Kuzey Italya ve Venedik 12 18 yuzyil Dogrudan demokrasi Dogrudan temsilde halk kendilerini temsil eder ve dogrudan yeni yasalar ve kamu politikasi icin oy kullanir IsvicreSecimokrasi Vatandaslarin hukumetlerini secebildigi ancak hukumetin karar alma sureclerine dogrudan katilamadigi bir temsilci demokrasi bicimidir hukumet neredeyse mutlak guce sahiptir Irak Tayland TurkiyeHerrenvolk demokrasisi Belirli bir etnik gruptan baska gruplarin oy hakkinin ellerinden alindigi ve sadece belirli etnik gruptan kisilerin hukumette yer aldigi bir hukumet bicimidir Secimler ozgur olabilir ancak oy kullanma hakki irka dayali olarak kisitlanir ve yonetim siyasi olarak egemen olan etnik gruba uygun olarak sekillenir Amerika Konfedere Devletleri Guney Afrika Cumhuriyeti Apartheid doneminde RodezyaLiberal demokrasi Liberal demokrasi ilkesine gore isleyen bir hukumet bicimidir Cok sayida farkli siyasi partinin katildigi adil ozgur ve rekabetci secimlerle karakterizedir hukumetin farkli kollarina guclerin ayriligi acik bir toplumun bir parcasi olarak gunluk yasamda hukukun ustunlugu tum kisilere insan haklarinin ve sivil ozgurluklerin korunmasiyla kendini gosterir Bu sistem liberal demokrasilerin genellikle hukumetin guclerini tanimlayan ve sosyal sozlesmeyi belirleyen bir anayasa kullanmasini icerir bu anayasa ya resmi olarak yazili ya da yazisiz olabilir 20 yuzyil boyunca surekli bir genisleme doneminden sonra liberal demokrasi dunyadaki baskin siyasi sistem haline geldi Liberal demokrasi cesitli anayasal formlari alabilir cumhuriyet olabilir Fransa Almanya Hindistan Irlanda Italya veya anayasal bir monarsi olabilir Birlesik Krallik Japonya Ispanya Ayni zamanda baskanlik sistemi Kolombiya Brezilya Meksika ABD yari baskanlik sistemi Fransa Portekiz veya parlamenter sistem Avustralya Kanada Almanya Irlanda Italya Yeni Zelanda seklinde de olabilir Almanya Japonya Guney Kore Birlesik Krallik Fransa Isvec PeruGecisken demokrasi Insanlarin kendilerini temsil ettigi veya oy verme hakkini gecici olarak baska bir secmene devrettigi ve yeni yasalar ve kamu politikasi icin oy kullandigi bir hukumet bicimidir Cogunlukla yerel duzeyde veya yalnizca cevrimici platformlar araciligiyla gerceklestirildi Temsili demokrasi Bu sistemde bir ulkenin insanlari veya vatandaslari halkin aktif katilimi yerine kamu politikasini olusturmak ve uygulamak uzere temsilciler secerler Neredeyse tum demokratik sistemler Sosyal demokrasi Sosyal demokrasi dogrudan ve temsili demokrasinin unsurlarini bir araya getiren bir sistemdir Ayni zamanda serbest piyasa ve ekonomik veya sosyal mudahaleci prensiplerin birlestigi karma bir ekonomiyi benimser Sosyal demokrasi kapitalizm ile sosyalizm arasindaki ya da ya da fobiokratik polarizasyon yorumunu reddeder Sosyal demokrasi tum vatandaslarin belirli sosyal haklara yasal olarak sahip olmalari gerektigini savunur Bu egitim saglik hizmetleri isci tazminati toplu tasima gibi hizmetlerin yani sira cocuk bakimi ve yasli bakimi gibi diger hizmetlere evrensel erisimden olusur Sosyal demokrasi sendika isci hareketi ile iliskilidir ve isciler icin toplu pazarlik haklarini destekler Cagdas sosyal demokrasi yetenek engellilik yas etnik koken cinsiyet dil irk din cinsel yonelim ve sosyal sinif farkliliklarina dayali ayrimciliktan uzak ozgurlugu destekler Almanya Avusturya Isvec Norvec Danimarka Finlandiya Izlanda Cekya SlovakyaSovyet demokrasisi Vatandaslar dogrudan secilmis konseyler tarafindan yonetilir Konseyler dogrudan secmenlerine karsi sorumludur ve onlarin talimatlarina baglidir Bu zorunlu vekalet secilmis temsilcilerin sadece vicdanlarina sorumlu oldugu serbest vekaletle karsilastirildiginda gelir Vekiller bu nedenle herhangi bir zamanda gorevlerinden alinabilir veya oylama yoluyla gorevden alinabilir geri cagirma Sovyetler Birligi Dogu Almanya MogolistanTotaliter demokrasi Vatandaslar oy hakkina sahip olsalar da hukumetin karar alma surecine katilimlari cok az veya hic olmayan bir sekilde yasal olarak secilmis temsilcilerin bir ulus devletin butunlugunu korudugu bir secim yonetim bicimidir Kambocya 1975 1979 Secim otokrasisi Bu tur rejimlerde demokratik kurumlar taklit edilir ve otoriter yontemlere uyulur Bu rejimlerde duzenli secimler yapilir ancak ozgurluk ve adillik acisindan demokratik standartlara ulasilamaz Macaristan 2010 gunumuz Turkiye 2017 gunumuz Oligarsi turleri Oligarsi ayricalikli bir azinlik sinifinca kontrol edilen ve duzenlenen toplumlardir ve cogunluk tarafindan herhangi bir mudahale olmaksizin yonetilirler bu kucuk seckin grup ortak bazi ozellikleri paylasanlar olarak tanimlanir De jure demokratik hukumetler de facto oligarsi ile genellikle benzer cikarlari veya aile iliskilerini paylasan ayricalikli veya etkili bir kucuk grup tarafindan yonetilirler Bu kisiler gucu yayabilir ve adaylari esit veya esit olmayan sekilde secebilirler Oligarsi cok az sayida insanin seyleri degistirme sansi verilen bir gercek demokrasiden farklidir Oligarsinin miras veya monarsik olmasi gerekmez Oligarside tek bir belirgin yonetici olmaz ancak birden fazla yonetici bulunur Tarihsel orneklerinden bazilari sadece soylulardan gelen erkeklerin gorev icin aday olabildigi ve yalnizca varlikli erkeklerin oy kullanabildigi Roma Cumhuriyeti ve adaylari secmek icin kura cekimini kullanan Atina demokrasisidir neredeyse her zaman erkek Yunan egitimli yurttaslarin belirli bir toprak servet ve statu sahibi olmalari gerekiyordu Kapitalizm ve veya temsili demokrasi elestiren bazi kisiler Amerika Birlesik Devletleri ve Birlesik Krallik i oligarsi olarak dusunurler Not Bu kategoriler birbirinden bagimsiz degildir Terim AciklamaAristokrasi Asilzadelerin yonetimi siyasi gucun toplumun geri kalanindan daha yuksek dogumlu ayricalikli bireylerin elinde oldugu bir yonetim sistemi Ergatokrasi Ergatokrasi proletarya isciler veya calisan sinifin yonetimi Ergatokrasi ornekleri arasinda komunist devrimciler ve isyancilar yer alir ki onlar toplumun cogunu kontrol eder ve insanlar ve isciler icin alternatif bir ekonomi olusturur Proletaryanin Diktatorlugu konusuna bakiniz Geniokrasi Raelism in kurucusu tarafindan icat edilen bir terim olan zeka yonetimi yonetmek isteyenler icin yaraticilik yenilik zeka ve bilgelik gerektiren bir yonetim sistemi Nookrasiye benzer Hamarsi Farkli bolgelerin kendi ozgunluklerini koruyarak ortak yonetimi bircok ayri veya bagimsiz parcadan olusan ve birlikte yonetimde bulunan bir hukumet sistemi Kraterokrasi Guclulerin yonetimi fiziksel guc sosyal manevralar veya siyasi kurnazlik araciligiyla iktidari ele gecirebilenlerin hukumet sistemi Kritarsi Kritarklarin hakimlerin yonetimi devlet ve yargi sistemlerinin geleneksel veya anayasal olarak ayni kurum oldugu yargi kurumlarinin devlet yasalarinin yurutulmesi ve uyusmazliklarin cozumunun yani sira yasama yetkisine sahip oldugu bir yonetim sistemidir Yargi veya yargi sistemi ile karistirilmamalidir Xeer gelenegiyle yonetilen Somali ve Islam Mahkemeleri Birligi gibi tarihsel ornekler bulunmaktadir Meritokrasi Liyakata gore yonetim bir yonetim sistemi where gruplar insanlarin yetenekleri belirli bir alandaki bilgileri ve topluma katkilari temel alinarak secilir Netokrasi Sosyal baglantilara gore yonetim Amerikan teknoloji dergisi Wired in editoryal kurulu tarafindan 1990 larin baslarinda icat edilen bir terimdir Internet ve aristokrasi kelimelerinin birlesimi olan netokrasi gucunu teknolojik avantaj ve ag olusturma yeteneklerine dayandiran algilanan kuresel bir elit sinifi ifade eder Bu giderek azalan oneme sahip bir burjuvazi ile kiyaslanir Netokrasi kavrami Richard Florida nin yaratici sinif kavramiyla karsilastirilmistir Bard ve Soderqvist netokrasiye karsit olarak tanimladiklari bir alt sinifi tuketici sinifi olarak adlandirirlar Nookrasi Bilge kisilerin yonetimi filozoflarin karar verme yetkisinin oldugu bir yonetim sistemidir Platon tarafindan savunulmustur Plutokrasi Zenginlerin yonetimi bir yonetim sistemidir ki bu sistemde yonetim zenginlerin isteklerine bagli onlara bagimli veya agir bir sekilde etkilenir Plutokratik etki herhangi bir yonetim bicimini degistirebilir Ornegin bir cumhuriyette secilmis temsilci pozisyonlarinin onemli bir kismi zengin kaynaklardan finansal destek aliyorsa bu bir plutokratik cumhuriyettir Patriarsi Baskin bir siyasi parti veya partiler tarafindan yonetim Statokrasi Askerlik hizmetine dayali yonetim askeri yonetimin hakim oldugu bir yonetim sistemidir bu sistemde devlet ve askeri guc geleneksel olarak veya anayasal olarak ayni varlik olarak kabul edilir Zorunlu veya gonullu askeri hizmette bulunan veya serefle terhis olan vatandaslar yonetme hakkina sahiptir Bu nedenle stratokrasi askeri cunta veya askeri diktatorluk ile karistirilmamalidir Sparta sehir devleti tarihsel bir ornektir sosyal sistemi ve anayasasi tamamen askeri egitim ve ustunluk uzerine odaklanmistir Stratokratik ideoloji genellikle seref odakli timokrasi ile iliskilendirilir Teknokrasi Egitimli veya teknik uzmanlar tarafindan yonetim teknoloji alanindaki uzman kisilerin tum karar alma sureclerinde kontrolde oldugu bir yonetim sistemidir Doktorlar muhendisler bilim insanlari profesyoneller ve teknologlar politikacilar is insanlari ve ekonomistler yerine kendi uzmanlik alanlarinda bilgi uzmanlik veya beceriye sahip kisiler tarafindan yonetim organini olusturur Bir teknokraside karar vericiler alanlarinda ne kadar bilgili ve becerikli olduklarina gore secilir Teknokrasi gunumuzde Silikon Vadisi muhendisleri tarafindan temsil edilmektedir Bu yeni teknokrasi bicimi dijitokrasi olarak adlandirilmaktadir Teokrasi Dini elit tarafindan yonetim devlet ve kilisenin geleneksel veya anayasal olarak ayni kurumlar oldugu dini kurumlarin olusturdugu bir yonetim sistemidir Vatikan Iran ve Afganistan Hilafetler ve diger Islam devletleri tarih boyunca teokrasiler olarak kabul edilmistir Timokrasi Onurlu kisiler tarafindan yonetim onurlu vatandaslar ve mulk sahipleri tarafindan yonetilen bir yonetim sistemidir Sokrates timokrasiyi toplumda sahip olduklari onur derecesine gore secilen onuru seven kisiler tarafindan yonetilen bir hukumet olarak tanimlar Bu tur timokrasi olaganustu karaktere veya yetenege sahip bireylerin iktidar koltuguna yerlestirildigi meritokrasiyle cok benzerdir Otokrasi turleri Otokrasiler mutlak guce sahip olan ve kararlari ne dissal yasal kisitlamalara ne de duzenli halk denetim mekanizmalarina tabi olan tek bir varlik tarafindan yonetilen sistemlerdir Bu varlik bir diktatorlukte oldugu gibi bir birey olabilir ya da bir parti devleti gibi bir grup olabilir Despotizm terimi despotlarin tarzinda yonetmek anlamina gelir ve genellikle otokrasiyi tanimlamak icin kullanilir Tarihsel otokrasi ornekleri arasinda Roma Imparatorlugu Kuzey Kore Afganistan Islam Emirligi Eritre ve Nazi Almanyasi bulunmaktadir Terim AciklamaSivil diktatorluk Tek bir kisi veya kurulusun elinde bulunan bir diktatorluk Bu kisi ornegin mutlak bir monars veya bir diktator olabilir ancak ayni zamanda secilmis bir baskan da olabilir Roma Cumhuriyeti savas zamanlarinda liderlik etmek icin diktatorler atardi ancak Roma diktatorleri sadece kisa bir sure icin guc elinde tutarlardi Modern zamanlarda bir otokratin yonetimi hicbir hukuk kurali anayasa veya diger sosyal ve siyasi kurumlar tarafindan durdurulmaz II Dunya Savasi ndan sonra Latin Amerika Asya ve Afrika daki bircok hukumet otokratik hukumetler tarafindan yonetiliyordu Diktator ornekleri arasinda Joseph Stalin Mao Zedong Adolf Hitler Benito Mussolini ve Kuzey Kore nin Kim Hanedani yer almaktadir Kuzey Kore deki Kim Hanedani Kim Il Sung tarafindan 1948 de kuruldu ve 1994 yilindaki olumune kadar devam etti ancak hala Kuzey Kore nin Ebedi Baskani olarak hukum suruyor ve ozellikle yasamisken Juche Kore nin yasayan tanrisi olarak bir baba figuru olarak bircok Kuzey Koreli icin onemini koruyor Askeri diktatorluk Askeri gucle baslica uygulanan bir diktatorluk Askeri diktatorler iktidari ele gecirme motivasyonlari yonetimlerini organize ettikleri kurumlar ve iktidardan ayrilma bicimleri acisindan sivil diktatorlerden farklilik gosterir Kendilerini ulusunu yolsuz veya kisir sivil siyasetcilerden kurtaran kahramanlar olarak goren askeri diktatorluk pozisyonunu ordudaki uyelikleri temelinde tarafsiz hakemler olarak hakli cikar Ornegin bircok cunta Milli Kurtulus Konseyi Milli Restorasyon Komitesi veya Milli Kurtulus Komitesi gibi basliklar kullanir Askeri liderler genellikle bir cunta olarak yonetir aralarindan birini basa secerler Zaire de Mobutu Sese Seko ya da sadece Mobutu tarafindan yonetilen bir parti diktatorlugu bulunmaktaydi Asagilayici nitelikler Hangi hukumet sekli olursa olsun gercek yonetim resmi hukumetin bir parcasi olmayan siyasi guce sahip sektorler tarafindan etkilenebilir Bu terimler yoneticilerin belirli eylemlerini vurgular ornegin yolsuzluk demagogluk veya korku gibi durumlar yeterince yayginsa hukumetin calisma seklini bozabilir Bu etkiler hukumetin amaclanan isleyisini olumsuz yonde etkileyebilir Terim AciklamaMuz cumhuriyeti 1871 yilinda Amerikali demiryolu sirketi sahibi in Kosta Rika hukumetiyle imzaladigi demiryolu insa anlasmasi cercevesinde soz konusu insaata baslanmis ote yandan insaat sirketi calisan iscilere dusuk maliyetli bir yiyecek arayisinda oldugu icin insa etmekte oldugu demiryolu hatti boyunca muz yetistirmeye baslamistir Muz ticaretinin karliligini goren sirket Latin Amerika da genis topraklar satin aldi ve 1899 yilinda United Fruit Company adiyla bu ticareti adeta tekeline aldigi gibi bulundugu ulkelerin siyasetini de etkileyebilen bir guc haline gelmistir Amerika anakarasini kendi ekonomik yarikuresinin parcasi olarak niteleyen 1823 tarihli Monroe Doktrini ile de uyumlu sekilde ABD nin bolge ekonomisini ve siyasetini sekillendiren bu yapilanmaya terim ilk kez 1904 yilinda Amerikali yazar O Henry tarafindan kullanilmis olsa da ozellikle Soguk Savas yillarinda uydu devlet ya da kukla devlet turevi terimler gibi yaygin bir sekilde kullanilmaya baslanmistir Terim Turk siyasetinde de ozellikle son 10 yilda siklikla kullanilagelen ve Turk siyasi literaturune uzun yillar hakim olan Uganda ile benzerlik kurma soyleminin yerini alan bir ifade olmustur Bankalarin yonetimi kamu politikasi olusturma uzerinde bankalarin ve diger finansal otoritelerin asiri guc veya etkisi olan bir yonetim sistemidir Ayni zamanda finansal kurumlarin toplumu yonettigi bir hukumet bicimine de atifta bulunabilir Sirketokrasi Sirketlerin yonetimi ekonomik ve siyasi bir sistemin sirketler veya sirket cikarlari tarafindan kontrol edildigi bir yonetim sistemidir Genellikle olumsuz bir anlam icerir Ornekler arasinda Hindistan daki sirket yonetimi ve Londra Sehri Sirketi icin is dunyasi secmenleri yer alir Kakistokrasi En kotulerin yonetimi en az nitelikli vatandaslarin hukumeti veya politikalari belirledigi bir yonetim sistemidir Kleptokrasi Hirsizlarin yonetimi gorevlileri ve genel olarak yonetici sinifi genis halk kesiminin zararina kisisel servet ve siyasi guc pesinde kosan bir yonetim sistemidir Kesin terimlerle kleptokrasi bir hukumet bicimi degil boyle bir davranista bulunan bir hukumetin niteligidir Nepotokrasi Akrabalarin yonetimi liyakate bakilmaksizin akrabalara ayricalik taninmasi guc sahibi olanlarin yakinlarina onem verilen bir yonetim sistemidir ornegin bir yegen kelime buradan gelir Bu tur hukumetlerde akrabalar nitelikli olmasalar bile otorite sahibi birilerini tanidiklari icin yetkili pozisyonlara getirilirler Papa VI Alexander Borgia bu konuda suclanmistir Oklokrasi Kalabaligin yonetimi kalabaligin hukumeti ya da bircok insanin baskinligi veya mesru otoritelerin sindirilmesiyle ilgili bir yonetim sistemidir Cogunlukcu yonetim anlaminda olumsuz bir kavram olarak Latincede mobile vulgus anlamina gelen ve mob teriminin kokenini olusturan 1680 lerde kokeni olan bir terime benzer Ochlocratic hukumetler genellikle demagoji cogunlugun zorbaligi ve tutkuyla akil arasinda kurallanmis bir demokrasinin bozulmus hali olup bu tur hukumetler otoriter tiranlar kadar baskici olabilirler Ochlocracy modern ve gayri resmi mobocracy terimiyle anlam ve kullanim acisindan esanlamlidir Diger terimler Terim AciklamaAdhokrasi Bir hukumetin burokrasiye kiyasla nispeten duzensiz prensipler ve kurumlara dayanan bir yonetim seklidir Anokrasi Anokrasi gucun normal bir demokraside oldugu gibi kamu kurumlarina yatirilmadigi ancak surekli olarak birbirleriyle guc icin rekabet eden seckin gruplar arasinda dagildigi bir rejim turudur Afrika da anokrasi ornekleri arasinda Somali deki savas agalari ve samaya ile Zimbabve deki paylasimli hukumetler yer almaktadir Anokrasiler otoriter yonetim ile demokrasi arasinda orta noktada bulunurlar Polity IV veri kumesi anokrasiyi bir kategori olarak tanimaktadir Bu veri kumesine gore anokrasiler otoriter rejimler ile demokrasiler arasinda tam olarak ortada yer alirlar Bu terim siklikla daha genis bir anlamda tanimlanir Ornegin 2010 yilinda International Alert tarafindan yapilan bir yayinda anokrasileri otoriter veya demokratik olmayan cogunun otorite ile demokrasi arasinda riskli bir gecis sureci yasadigi ulkeler olarak tanimlamistir Alert Soguk Savas in sona ermesinden bu yana anokrasi sayisinin onemli olcude arttigina dikkat cekmistir Anokrasi kisa vadeli soklara karsi en dayaniksiz siyasi sistemdir kapsayici ve etkili bir siyasi ekonominin vaadini yaratir ancak henuz gerceklestirmez ve kurulan elit uyelerini tehdit eder bu nedenle de asiri tepkilere ve silahli siddete karsi cok savunmasizdir Grup toplulugu Lider olarak en guclunun fiziksel guc veya karakter gucu oldugu yari gayri resmi bir hiyerarsiye sahip kucuk genellikle aile birime dayali bir hukumet tarafindan yonetim Burokrasi Bircok buro idareci ve kucuk memurdan olusan bir yonetisim sistemiyle yonetin Estoplumlastirmacilik Konsensus demokrasisine dayali hukumetAskeri cunta Askeri liderlerden olusan bir komite tarafindan yonetilir Nomokrasi Teokratik yonetim sistemlerine karsi akilci yasalarin ve vatandaslik haklarinin egemenligi altinda olan bir hukumet tarafindan yonetilen bir sistemdir Bir nomokraside nihai ve kesin yetki egemenlik yasa icerisinde bulunur Siberokrasi Bilgisayar tarafindan yonetilen bir yonetim bicimi bilgisayar kodlarina ve verimli bilgi kullanimina dayali kararlar alir Bu durum yakindan Cybersynacy ile iliskilendirilir ve komunizmin cozumu olabilir Bu tur yonetim bicimi E M Forster in The Machine Stops adli kisa hikayesinde gorulmektedir Algokrasi Farkli duzeylerde burokrasinin kullanimiyla yonetilen bir yonetim bicimi ayni zamanda algoritmik duzenleme algoritmalarla duzenleme algoritmik yonetisim algoritmik hukuki duzenlemeler veya algoritma tarafindan yonetilen hukumet duzeni olarak da bilinir Isokrasi Herkesin esit siyasi guce sahip oldugu yonetim sistemiRejim bicimlerine gore hukumet bicimleriTerim AciklamaMonarsi Monarsi genellikle bir hanedani temsil eden bir ailenin ulkenin ulusal kimligini simgeledigi ve hukumdar olarak adlandirilan kisinin egemenlik rolunu yerine getirdigi bir yonetim bicimidir Hukumdarin gercek gucu sadece sembolik tac giydirilmis cumhuriyet kismi ve sinirli anayasal monarsi veya tamamen otokratik mutlak monarsi olana kadar degisebilir Geleneksel olarak hukumdarlik gorevi veraset yoluyla devralinir ve olum veya tahttan cekilme durumuna kadar surer Buna karsilik secimle belirlenen monarsilerde hukumdarin secilmesi gerekmektedir Her iki turun de daha fazla varyasyonu bulunmaktadir cunku monarsiyi tanimlayan genis farkli yapilar ve gelenekler vardir Ornegin bazi secimle belirlenen monarsilerde sadece soyagaclari bir sonraki hukumdarin uygunlugu icin dikkate alinirken bircok miras yoluyla gelen monarsi din yas cinsiyet zihinsel kapasite vb konularinda gereksinimler getirir Bazen bu mesruiyeti etkili bir secime tabi olan rakip iddialilarin bir durumunu yaratabilir Hukumdarin saltanat suresinin ya belirli yilarda sabitlendigi ya da belirli hedeflere ulasilincaya kadar devam ettigi durumlar olmustur Cumhuriyet Cumhuriyet Latince res publica ulkenin kamu meselesi olarak kabul edildigi ve yoneticilerin ozel bir ilgi veya mulkiyeti olmadigi bir yonetim bicimidir Bir cumhuriyet icindeki ana guc pozisyonlari miras yoluyla devralinmaz ancak yonetilenlerin rizasini ifade eden secimlerle elde edilir Bu liderlik pozisyonlari dolayisiyla vatandas toplulugunu adil bir sekilde temsil etmeleri beklenir Bu devlet baskaninin bir hukumdar olmadigi bir yonetim bicimidir Amerikan Ingilizcesinde bir cumhuriyetin tanimi ayni zamanda secilen bireylerin vatandas toplulugunu temsil ettigi bir hukumeti belirtmek icin de kullanilabilir ayni zamanda temel hukuk kurallarina gore guc kullanilan bir anayasal cumhuriyet temsilci demokrasi demokratik cumhuriyet seklinde ifade edilebilir Monarsi turleri Monarsiye sahip ulkeler kraliyet adi verilen bir aile veya aile grubunun nadiren baska turden bir grup ulusal kimligi temsil ettigi ve gucun geleneksel olarak bir bireyine verildigi ulkelerdir Bu bireye kral veya kralice genellikle kralliklari yonetirler Kralin ve diger kraliyet uyelerinin gercek rolu sembolik tac giymis cumhuriyet ile kismi ve kisitlanmis anayasal monarsi arasinda degisebilir ve tamamen despotik mutlak monarsi olabilir Geleneksel olarak ve cogu durumda kralin gorevi veraset yoluyla devralinir ancak kralin secildigi secimli monarsiler de vardir Terim AciklamaMutlak monarsi Orta Cag da bircok Avrupa ulusu mutlak monarsi seklinde kralin devlet baskani ve hukumet baskani olarak nihai yonetim otoritesini kullandigi geleneksel ve tarihsel bir sistemdir Modern ornekler arasinda genellikle Suudi Arabistan BAE Umman Brunei gibi Islam ulkeleri ve Esvatini bulunur Anayasal monarsi Parlamenter monarsi olarak da adlandirilan bu sistemde hukumdarin yetkileri yasa veya resmi bir anayasa ile sinirlanmistir ve genellikle devlet baskaninin yetkilerine atfeder Bircok modern gelismis ulke Ingiltere Norvec Hollanda Avustralya Kanada Ispanya ve Japonya gibi ulkeler anayasal monarsi sistemine sahiptir Tac giymis cumhuriyet Hukumdarin ve ailesinin resmi olarak sembolik bir varlik oldugu ve siyasi gucunun olmadigi bir yonetim bicimidir Kraliyet ailesi ve hukumdar ulkeyi temsil etmek amaciyla tasarlanmistir ve sembolik olarak halka rehberlik etmek icin konusmalar yapabilir veya onemli torenlere katilabilir ancak karar alma atama vb konularda gercek guce sahip degildir Secimli monarsi Hukumdarin secildigi bir yonetim bicimidir modern bir ornek olarak Kambocya Krali Taht Kraliyet Konseyi tarafindan secilen bir kisi olarak kabul edilir Vatikan Sehri de genellikle modern bir secimle belirlenen monarsi olarak kabul edilir Cumhuriyet turleri Halkin veya onemli bir kisminin hukumetin ust kontrolune sahip oldugu ve devletin makamlarinin secildigi veya secilmis kisiler tarafindan belirlendigi bir yonetim biciminde hukumet Bir cumhuriyetin yaygin ve basitlestirilmis bir tanimi devlet baskaninin monark olmadigi bir hukumet bicimidir Montesquieu halkin tamaminin yonetimde pay sahibi oldugu demokrasileri ve sadece bazi kisilerin yonetimde pay sahibi oldugu aristokrasiler veya oligarsileri cumhuriyet bicimleri olarak icermistir Not Bu kategoriler munhasir degildir Terim AciklamaAnayasal cumhuriyet Yasalarla veya resmi bir anayasa belgesiyle bir milletin ve hukumetinin tam guclerini ve kisitlamalarini belirleyen resmi belge sinirlanan ve halk arasinda yapilan bir oylama sonucunda secilen bir hukumetin yonettigi cumhuriyetler Genellikle anayasa ihlal eden yasalar gecirilemez ancak anayasa kendisi yasayla degistirilirse bu mumkun olabilir Bu teorik olarak azinlik gruplarini cogunlugun zulmunden veya halkin hukmetmesinden korumayi amaclar Ornekler arasinda Hindistan Guney Afrika Amerika Birlesik Devletleri yer alir Demokratik cumhuriyet Halk oylamasiyla secilmis temsilciler kurulu veya dogrudan halk tarafindan belirlenen populer oylama sonucunda nihai olarak kararlastirilan ve cogunluk destegi oldugu surece hangi yasalarin gececegine dair kisitlama olmayan cumhuriyetler Anayasa hukuku ya hic var olmaz ya da yasama faaliyetlerine pek engel teskil etmez Federal cumhuriyet Bir ulusun tumunu kapsayan ulusal federal yasa bulundugu ancak her bir eyalet veya ilin kendi yasalarini ve islerini duzenleme ve uygulama ozgurlugune sahip oldugu eyaletler veya iller arasi yasalarin federal yasalarla celismedigi bir federasyon seklinde olan cumhuriyetler Ornekler arasinda Arjantin Avusturya Brezilya Almanya Hindistan Meksika Rusya Isvicre Amerika Birlesik Devletleri ve Nijerya bulunmaktadir Islam cumhuriyeti Islam hukukuna uygun olarak yonetildigi iddia edilen cumhuriyetler Iran Moritanya ve Pakistan 2022 itibariyla kendilerini Islam cumhuriyeti olarak tanimlamaktadir Komorlar ve Dogu Turkistan Turk Islam Cumhuriyeti ise bir donem Islam cumhuriyetleri olarak kabul edilmis olsalar da gunumuzde degillerdir Parlamenter cumhuriyet Turkiye 2018 oncesi Almanya ve Italya gibi ulkelerde oldugu gibi secilmis bir devlet baskaninin bulundugu ancak devlet baskaninin ve hukumet baskaninin ayri oldugu cumhuriyetler hukumet baskaninin cogu yurutme yetkisini elinde tutmaktadir Parlamento tarafindan secilen bir hukumet baskaninin bulundugu cumhuriyetlerdir Baskanlik cumhuriyeti Baskanliga secilen bir devlet baskaninin oldugu devlet baskaninin ayni zamanda hukumet baskani oldugu cumhuriyetler Amerika Birlesik Devletleri Meksika Brezilya Turkiye 2018 sonrasi ve Endonezya gibi ornekleri icerir Halk cumhuriyeti Cin ve Vietnam gibi ulkeleri iceren cumhuriyetler de jure olarak halk tarafindan yonetilen ve halk icin yonetilen ulkelerdir Halkin devriminden onceki cumhuriyetlerinden Cin Cumhuriyeti gibi kendilerini ayirt etmek icin Halk Cumhuriyeti terimi kullanilmaktadir Yari baskanlik cumhuriyeti Yari baskanlik cumhuriyeti devlet baskani olarak bir baskanin ve hukumet baskani olarak bir basbakanin gucunun paylasildigi bir hukumet sistemi olarak kullanilir Bu sistem Fransa Portekiz ve Ukrayna gibi ulkelerde kullanilmaktadir Halk tarafindan secilen devlet baskani ulusal birligi ve dis politikayi simgelerken basbakan gunluk idareyi yurutmek uzere devlet baskani tarafindan atanan veya parlamento tarafindan secilen bir kisidir Yari baskanlik terimi bu sistemi baskanlik ve parlamenter sistemlerden ayirt eder Direktorluk cumhuriyeti Direktorluk cumhuriyeti devlet baskaninin ve veya hukumet baskaninin yetkilerini ortaklasa kullanan bir grup insan kolektifi arasinda gucun paylasildigi bir hukumet sistemidir Sosyo ekonomik ozelliklere gore hukumet bicimleriSosyo ekonomik ozelliklere gore Bircok siyasi sistem sosyoekonomik ideolojiler olarak tanimlanabilir Bu akimlarin iktidardaki deneyimleri ve belirli hukumet bicimleri ile guclu baglari onlari kendileri de birer hukumet bicimi olarak kabul edilmesine neden olabilir Not Bu kategoriler munhasir degildir Terim AciklamaAnarsizm Gonullu kuruluslara dayali oz yonetim topluluklarini savunan sistem Bu genellikle devletsiz topluluklar olarak tanimlansa da bircok yazar bunlari daha spesifik olarak sirasiz veya ozgur birlikteliklere dayali kurumlar olarak tanimlamistir Digerleri ise ozgur iradeyle uyelik ve birlikte olmayi iceren oz yonetim topluluklarini savunmuslardir Anarsizm devleti istenmeyen gereksiz ve veya zararli bulur Kapitalizm Uretim araclarinin ozel mulkiyetine ve bunlarin kar amaciyla isletilmesine dayanan bir ekonomik sistemdir Serbest piyasa ekonomisi olarak 16 yuzyilda ortaya cikmistir Kapitalizmin merkezindeki ozellikler ozel mulkiyet sermaye birikimi ucretli emek bir fiyat sistemi ve rekabetci pazarlari icerir Kapitalist piyasa ekonomisinde karar verme ve yatirim finansal ve sermaye piyasalarindaki uretim faktorleri sahipleri tarafindan belirlenir Mallarin fiyatlari ve dagitimi agirlikli olarak piyasadaki rekabet tarafindan belirlenir Kolonyalizm Bir yerli grup veya topraklari ve kaynaklari kendi ekonomik ve veya siyasi cikarlari icin dissal bir siyasi guc tarafindan boyunduruk altina alindigi bir sistem Komunizm Uretim araclarinin genellikle halk tarafindan ortaklasa sahip olundugu ya halkin dogrudan komun araciligiyla ya da komunist bir devlet veya toplum yoluyla uretimin kar amaci gutmeksizin kullanim icin gerceklestirildigi bir sosyalist sistem Komunist toplum bu nedenle teorik olarak devletsiz sinifsiz ve parasizdir Genellikle sosyalist veya anarsist bir toplumun son bicimi olarak kabul edilir Despotizm Bir ulusun yasalari ve kaynaklari genellikle mutlak siyasi guce sahip olan bir birey tarafindan kontrol edilen bir sistem Ornekler arasinda Eski Misir firavunlari Roma imparatorlari ve Kuzey Kore nin Yuce Liderleri bulunur Mulkiyetin genis capta bir hak olarak goruldugu bir kapitalizm turu uretim araclari devletin kontrolu altinda merkezilestirilmeden mumkun oldugunca genis bir sekilde yayilir devlet sosyalizmi ya da birkac birey kurulusun kontrolu altina distributivizmin savunucularinin kayirici kapitalizm olarak adlandirdigi ahbap cavus kapitalizmi yerine Distributivizm temelde sosyalizm ve kapitalizme karsi cikar ve distributivistler bunlari esit derecede kusurlu ve somurucu olarak gorur Bunun aksine distributivizm ekonomik faaliyeti insan yasaminin butunune manevi yasamimiza entelektuel yasamimiza aile yasamimiza tabi kilmayi amaclar Feodalizm Orta Cag Avrupasi nda yaygin olan toprak sahipligi ve gorevler sistemi Feodalizm altinda bir kralligin tum topraklari krala aitti Ancak kral onun icin savasan soylulara veya soylulara bazi topraklari verirdi Bu toprak hediyesine mulk denirdi Ardindan soylular bazi topraklarini vassallara verirdi Vassallar daha sonra soylular icin gorevler yapmak zorundaydi Vassallarin topraklarina feodal arazi denirdi Benzer bir sistem Orta Dogu ve Kuzey Afrika nin Orta Cag Islam toplumlari tarafindan kullanilan Ikta sistemidir Bu sistem feodal sisteme cok benziyordu ancak genellikle aile hanedanina degil sultanin talebiyle bireylere verilen unvanlar vardi ve genellikle feodal sistemdeki gibi askeri hizmet ve veya el emegi yerine alt siniflardan vergi talep ederdi Minarsizm Kapitalizmin bir turu olan bu yaklasim devletin sadece cok az sayida hizmeti saglamak icin var olmasi gerektigini savunur Minarsistler tarafindan onerilen devlet modeli olarak bilinen populer bir model yalnizca vatandaslari saldirilardan hirsizliktan sozlesme ihlallerinden ve mulkiyet yasalari tarafindan tanimlanan dolandiriciliktan korumak icin hukumetin islevlerinin sinirli oldugu gece bekcisi devleti olarak adlandirilir Bu modelde devletin uc kurumu bulunur asker polis ve mahkemeler Monarsizm hukumet baskaninin genellikle bir kral veya imparator seklinde soyluluk sinifinin kabul ettigi bir kisi olan monark tarafindan yonetildigi bir sistemdir Cogu monarsik sistemde monark pozisyonu genellikle onceki bir hukumdardan miras yoluyla veya evlilikle gelirken diger durumlarda soylular tarafindan secilen bir pozisyon olabilir antik Roma Kralligi ve Orta Cag Kutsal Roma Imparatorlugu nda oldugu gibi Cumhuriyetcilik Bir devletin yasalari ve hukumet politikalari kamu isi olarak kabul edilir ve toplumun vatandaslari tarafindan kim olursa olsun kararlastirilir Cogu modern ulus devlet cumhuriyet ornekleridir Sosyalizm Iscilerin uretim araclarina demokratik ve veya toplumsal olarak sahip oldugu bir sistemdir Ekonomik cerceve liberteryen sistemlerde oldugu gibi ozerk ekonomik birimlerde merkezi olmayan ve oz yonetimli olabilir veya otoriter sistemlerde oldugu gibi merkezi olarak planlanabilir Saglik hizmetleri ve egitim gibi kamu hizmetleri genellikle kolektif olarak ve veya devlet tarafindan sahip olunan hizmetlerdir Totalitarizm Muhalefetin yasaklandigi medeni haklarin son derece baskilandigi ve neredeyse tum toplumsal yasam alanlarinin ekonomiden ahlaka ve vatandaslarin ozel yasamlarina kadar mutlak siyasi guce sahip merkezi otoriter devlet tarafindan kontrol edildigi bir sistemdir Genellikle diktatorluk veya tek siyasi parti altinda gerceklesir Bes ornek kabul edilir Sovyetler Birligi 1927 53 Nazi Almanyasi Afganistan Turkmenistan Eritre ve Kuzey Kore Tribalizm Bir birey olan bir lider tarafindan yonetilen merkeziyetin farkli derecelerde oldugu kucuk ve karmasik bir topluluk temel alinan bir sistemdir Jeo kulturel ozelliklere gore hukumetler ayrica boyutlarina ve etki alanlarina gore de siniflandirilabilir Terim AciklamaBir ulus devletin hukumeti ve bir merkezi devletin ozelligidir Bu uye devletlerinden yetkilendirilen veya devredilen farkli yetkilere sahip olabilecek federal bir hukumetle ayni seydir ancak merkezi sifati bazen bunu tanimlamak icin kullanilir Merkezi hukumetlerin yapisi degiskendir Bircok ulke yetkileri merkezi hukumetten bolgesel eyalet veya yerel duzeydeki hukumetlere devrederek ozerk bolgeler olusturmustur Temel bir siyasi sistem genis bir tanimina dayanarak belirli bir bolge icinde var olan iki veya daha fazla hukumet seviyesi bulunur ve anayasa veya diger yasa tarafindan belirlenen ortak kurumlar araciligiyla ortusen veya paylasilan yetkilere sahip olarak yonetilir Sehir devleti Egemen devlet olarak da adlandirilan genellikle tek bir sehir ve bagimli bolgelerinden olusan bagimsiz kucuk bir ulke turudur Tarihsel olarak Roma Atina Kartaca ve Ronesans donemindeki Italyan sehir devletleri gibi sehirleri iceriyor Bugun yalnizca bir avuc egemen sehir devleti bulunmaktadir ve hangi sehir devletlerinin oldugu konusunda bazi anlasmazliklar bulunmaktadir Singapur Monako ve Vatikan Sehri nin terimin su anda dogru bir sekilde uygulandigi konusunda buyuk bir fikir birligi bulunmaktadir Sehir devletleri bazen mikro devletler olarak da adlandirilir ancak bu terim ayni zamanda cok kucuk ulkelerin diger yapilandirmalarini da icerir Komun Latince communia kelimesinden turetilmistir Ortak ilgi alanlari paylasan genellikle ortak degerlere ve inanclara sahip olan ayni zamanda ortak mulkiyet esya kaynaklar ve bazi komunlerde is gelir veya varliklari paylasan insanlarin bir arada yasadigi amacli bir topluluktur Uluslararasi kurulus Uluslararasi hukumetlerarasi Kuruluslar UHK diger adiyla uluslararasi hukumetlerarasi orgutler uluslararasi orgut terimiyle en yakindan iliskilendirilen orgut turudur Bu orgutler cogunlukla bagimsiz devletlerden uye devletler olarak adlandirilir olusur Onemli ornekler arasinda Birlesmis Milletler BM Avrupa Guvenlik ve Isbirligi Teskilati AGIT Avrupa Konseyi AK Uluslararasi Calisma Orgutu ILO ve Uluslararasi Polis Teskilati INTERPOL bulunur BM aciklik amaciyla uluslararasi orgut yerine uluslararasi hukumetlerarasi orgut terimini kullanmistir Dunya hukumeti Tum insanlik icin ortak bir siyasi otoritenin kavrami kuresel bir hukumeti ve butun Dunya uzerinde otorite uygulayan tek bir devleti icerir Boyle bir hukumet ya siddetli ve zorunlu dunya hakimiyeti yoluyla ya da bariscil ve gonullu bir ust uluslararasi birliktelikle var olabilir Diger ozelliklere gore hukumet bicimleriOnemli anayasal niteliklere gore Bazi belirli ozellikler belirli turleri tanimlayan niteliklere sahiptir digerleri ise tarih boyunca belirli hukumet turleriyle iliskilendirilmistir ve stratokrasi Cogunluk veya ve veya ile gucler ayriligi ve ustunluk Cogunlugun tiranligi ve azinlik haklarini korumak icin alinan onlemler yazili olmayan etik ilkeler ve anayasacilik Din ve devletin ayrilmasi ve devlet dini Totalitarizm veya otoriteryanizm ve liberteryenizmBolgesel yonetimlere gore Bu liste siyasi sistemlerin egemenlik dagilimina ve devlet icindeki bolgelerin sekillerine yonelik farkli yaklasimlara odaklanmaktadir Egemenlik munhasiran siyasi yargi yetkisinin merkezinde yer almaktadir Imparatorluk Merkezde ve cevre bolgelerde egemenlik Federal monarsi Hegemonya Farkli egemenlik dereceleri Ittifak Bagimli devlet Iliskili devlet Bagimli toprak Himaye Kukla devlet Uydu devlet Vasal devlet Koloni Tac kolonisi Milletler Toplulugu Corpus separatum Ademi merkeziyetcilik ve yetki devri merkezi yonetimden bolgesel veya yerel yonetimlere yeniden dagitilan yetkiler Federelik Manda Kendi kendini yonetemeyen bolgeler Isgal edilmis bolge Gecici hukumet Talassokrasi Taninmayan devletler Surgundeki hukumet Mikro ulus Ayrilikci hareket Sinirli taninan devletkerTeorik ve spekulatif ozellikler Bunlarin spekulasyon ve bilimsel tartisma disinda kesin tarihsel veya guncel ornekleri yoktur Terim AciklamaKurumsal cumhuriyet Bilim kurgu eserlerinde zaman zaman one surulen teorik bir yonetim bicimi olarak kabul edilen kurumsal cumhuriyet bazi tarihsel uluslar acisindan da ornek verilebilir Ortacag doneminde Floransa gibi sehirler kurumsal cumhuriyet biciminde yonetildi Ayni sekilde somurge donemindeki buyuk sirketlerden Hollanda Dogu Hindistan Sirketi gibi kurumsal devletler olarak adlandirilabilecek nitelikteydi Bu sirketler yari egemenlikleriyle savas ilan etme ve koloniler kurma yetisine sahipti Kurumsal cumhuriyet temelde bir isletme gibi yonetilirken bazi cumhuriyetci hukumet unsurlarini da icerir Yonetim kurulu ve yoneticilerin bulundugu bir yapi soz konusudur Hastaneler okullar askeri ve polis gibi hizmetler ozellestirilir Devletin ustlendigi sosyal refah gorevi calisanlara yonelik sirket avantajlari seklinde gerceklesir Kurumsal cumhuriyetler gunumuzde resmi olarak mevcut olmasa da genellikle kurgusal eserlerde veya siyasi yorumlarda sinirsiz kapitalizmin beraberinde getirdigi risklere dair bir uyari olarak kullanilir Bu tur eserlerde tek bir son derece guclu sirketin zayif bir hukumeti zaman icinde devirerek veya bir darbeyle ele gecirmesi gibi senaryolar siklikla islenir Ayrica bazi siyaset bilimciler devlet sosyalisti uluslari da kurumsal cumhuriyet bicimlerine benzetmislerdir Devlet ulusal sinirlar icinde her seyin tam kontrolunu ele alarak tum ekonomik ve siyasi yasami yonlendirmek suretiyle adeta dev bir sirket gibi davranir Kolektif bilinc Insan zihninin kolektif bilincinin teknolojik telepati gibi bir baglanti araciligiyla birlestigi ve paylasilan oruntulu deneyimlere dayali olarak kararlar alarak problemlere adil ve dogru cozumler urettigi bir yonetim bicimi olarak kabul edilen kolektif bilinc yonetimi bir tur super bilgisayar islevi goren ve ortak deneyimlere dayali olarak adil ve kesin kararlar veren bir form olarak islev gorur Kovan zihin prensibi olarak da bilinen bu yaklasim her bireyin karar verdigi bir oylamadan farklidir tum zihinlerin sinapslari uzun bir bellek yoluyla bir araya gelerek tek bir karar alirlar Gizli cemiyet Gizli cemiyet kriptokrasi gizli hukumet golge hukumet veya gorunmez hukumet faaliyetleri etkinlikleri ic isleyisi veya uyeligi gizli tutulan bir kulup veya orgut olarak tanimlanir Bir yonetim bicimi olarak gizli cemiyetler gercek ve gercek siyasi gucun ozel bireylerde oldugu teorik bir hukumet seklidir bu bireyler perde arkasinda kararlar alirken halk tarafindan secilen temsilciler sadece kukla veya gunah kecisi olarak hizmet ederler Komplo teorilerine konu olan en unlu gizli cemiyet Illuminati dir genel yonetmeliklerinde Gunun emri adaletsizlik tedarikcilerinin entrikalarina son vermek onlari denetlemek ama onlari yonetmemektir seklinde ifade edilmistir Gizli cemiyetler bircok ulkede yasa disidir Italya ve Polonya gibi ulkeler anayasalarinda gizli siyasi partileri ve siyasi orgutleri yasaklamislardir Gizli cemiyetler genellikle kurgusal ayarlamalarda tasvir edilir Populer kulturden bazi ornekler sunlardir J K Rowling in Harry Potter serisindeki Feniks Duzeni Marvel Evreni nde HYDRA Frank Herbert in Dune serisindeki Bene Gesserit ve Bene TleilaxMagokrasi Bir hukumetin yuksek otoritesi tamamen veya buyuk olcude sihirbazlardan bilgelerden buyuculerden cadilardan buyu kullanicilarindan veya diger sihir kullanicilarindan olustugu bir yonetim bicimidir Bir sihirbaz sinifinin sihri siyasi guclerinin merkezi bir noktasi olarak kullandigi bir magokrasi sihirbazlarin diger sihirbazlar uzerinde hukmettigi bir hukumet olarak var olabilecegi gibi sihirbazlarin sihir kullanmayan kisiler uzerinde hukmettigi bir duzeni de icerebilir Magokrasiler genellikle kurgusal ve fantastik ayarlamalarda tasvir edilir Populer kulturden bazi ornekler sunlardir Yildiz Savaslari ndaki Jedi Konseyi Zaman Carki serisindeki Aes Sedai Witcher serisindeki Buyuculer KardesligiAyrica bakinizYonetim bicimlerine gore ulkeler listesi Siyasi ideolojiler listesi Cybersyn Projesi 1970 lerde Sili de vatandaslarla hicbir etkilesimi olmayan ancak gercekleri yalnizca yone karar vermek icin kullanan veri akislari ve teknolojiyi kullanarak kamusal ve ozel hayatin yonlerini duzenleyen veriyle beslenen gozlerden uzak bireylerden olusan bir grup Toprak anlasmazliklari listesiKaynakca a b Tomar Dave Updated James BarhamPublished academicinfluence com 27 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b Juan Jose Linz 2000 Totalitarian and Authoritarian Regimes Lynne Rienner Publisher s 143 ISBN 978 1 55587 890 0 OCLC 1172052725 22 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Jonathan Michie Ed 3 Subat 2014 Reader s Guide to the Social Sciences Routledge s 95 ISBN 978 1 135 93226 8 22 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Ginny Garcia Alexander Hyeyoung Woo Matthew J Carlson 3 Kasim 2017 Social Foundations of Behavior for the Health Sciences Springer ss 137 ISBN 978 3 319 64950 4 OCLC 1013825392 Allan Todd Sally Waller 10 Eylul 2015 Allan Todd Sally Waller Ed History for the IB Diploma Paper 2 AuthoritariaAuthoritarian States 20th Century Cambridge University Press ss 10 ISBN 978 1 107 55889 2 22 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Sondrol P C 2009 Totalitarian and Authoritarian Dictators A Comparison of Fidel Castro and Alfredo Stroessner Journal of Latin American Studies 23 3 599 620 doi 10 1017 S0022216X00015868 JSTOR 157386 8 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Norman Abjorensen 15 Haziran 2019 Historical Dictionary of Democracy Rowman amp Littlefield ss 288 ISBN 978 1 5381 2074 3 OCLC 1081354236 David Altman 20 Aralik 2010 Direct Democracy Worldwide Cambridge University Press ss 76 78 ISBN 978 1 139 49543 1 25 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi 1 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Hansen Mogens Herman 1999 The Athenian democracy in the age of Demosthenes structure principles and ideology 2 ed bas Bristol Bristol Classical Press ISBN 1853995851 OCLC 45392658 Dowlen Oliver 2008 The political potential of sortition a study of the random selection of citizens for public office Exeter UK Charlottesville VA Imprint Academic ISBN 9781845401795 OCLC 213307148 Greenway H D S Hypocrisy in sowing democracy Boston com 12 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2019 Abele Hanns 1982 Handbuch der osterreichischen Wirtschaftspolitik Handbook of Austrian Economic Policy Almanca Viyana Manz s 145 ISBN 3214070509 OCLC 10694901 European Parliament Ingilizce 4 Aralik 2022 15 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Aralik 2022 Oxford English Dictionary December 1989 29 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Aralik 2009 Aldrich Chris 2002 The Aldrich Dictionary of Phobias and Other Word Families Ingilizce Victoria Canada s 6 ISBN 1 55369 886 X Hausheer Herman 1942 Kratocracy Ed Dictionary of Philosophy 13 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 MacCallum Spencer Heath 1 Haziran 1998 The Freeman Ingilizce 25 Agustos 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mart 2013 2016 Ingilizce 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Eylul 2020 Gleason Daniel A 1999 Institutes of American law The Lawbook Exchange Ltd s 7 ISBN 978 1 886363 80 9 1970 The Perennial Stratocrats Kalos What is to be done with our World 25 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Mayis 2021 Gouliamos Kostas Kassimeris Christos 2012 Stratocracy The Growing Hypertrophy of the LifeWorld Militarization Gouliamos Kostas Kassimeris Christos Ed The Marketing of War in the Age of Neo Militarism Routledge Berndt Ernst R September 1982 From Technocracy To Net Energy Analysis Engineers Economists And Recurring Energy Theories Of Value PDF Studies in Energy and the American Economy Massachusetts Institute of Technology Discussion Paper No 11 25 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Ballesteros Alfonso June 2020 Digitocracy Ruling and Being Ruled Philosophies MDPI 5 9 9 doi 10 3390 philosophies5020009 Oxford English Dictionary 2015 21 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Haziran 2015 CIA 13 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Agustos 2009 CIA 10 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Agustos 2009 Alison Acker 1988 Honduras The Making of a Banana Republic Between the Lines Ingilizce ss sayfa 63 Erisim tarihi 27 Mayis 2013 The University of Oklohoma 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Mayis 2013 Peter Chapman 2008 Bananas How the United Fruit Company Shaped the World Ingilizce New York Cannongate Books ss sayfalar 68 69 108 Erisim tarihi 27 Mayis 2013 O Henry was the first to use the term banana republic haber7 com 15 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Mayis 2013 www dunyabulteni net 5 Subat 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Mayis 2013 Basbug Boyle rezillik olur mu Yeter yahu Radikal gazetesi Erisim tarihi 27 Mayis 2013 Waibl Elmar Herdina Philip 1997 Dictionary of Philosophical Terms vol II English German Englisch Deutsch Walter de Gruyter s 33 ISBN 3110979497 Erisim tarihi 18 Eylul 2012 Oxford Dictionaries 17 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mayis 2012 ˌkorpereˈtakrese a society or system that is governed or controlled by corporations Bowler Peter 1985 The superior person s book of words 1 bas Boston ISBN 0 87923 556 X OCLC 11757334 10 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 www newadvent org 11 Mayis 2000 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Subat 2022 Freedom House Ingilizce 14 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Subat 2022 Marshall Monty G Cole Benjamin R 1 Aralik 2011 PDF Viyana Center for Systemic Peace 17 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 15 Agustos 2012 Vernon Phil Baksh Deborrah September 2010 PDF Londra s 29 26 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 15 Agustos 2012 The Multidimensional Crisis and Athens Gordios 2005 English translation 21 Temmuz 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde of the book with the same title published in Greek 28 Temmuz 2005 13 Aralik 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Montesquieu Spirit of the Laws Bk II ch 2 3 Montesquieu 1748 Bk II ch 1 Republic Encyclopaedia Britannica Republic Merriam Webster 12 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Agustos 2010 republic WordNet 3 0 Dictionary com 12 Mart 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mart 2009 Zimbalist Sherman and Brown Andrew Howard J and Stuart Kasim 1988 Comparing Economic Systems A Political Economic Approach Ingilizce Harcourt College Pub ss 6 7 ISBN 978 0 15 512403 5 Pure capitalism is defined as a system wherein all of the means of production physical capital are privately owned and run by the capitalist class for a profit while most other people are workers who work for a salary or wage and who do not own the capital or the product Rosser Mariana V and J Barkley Jr 23 Temmuz 2003 Comparative Economics in a Transforming World Economy Ingilizce MIT Press ss 7 ISBN 978 0 262 18234 8 In capitalist economies land and produced means of production the capital stock are owned by private individuals or groups of private individuals organized as firms Chris Jenks Core Sociological Dichotomies Capitalism as a mode of production is an economic system of manufacture and exchange which is geared toward the production and sale of commodities within a market for profit where the manufacture of commodities consists of the use of the formally free labor of workers in exchange for a wage to create commodities in which the manufacturer extracts surplus value from the labor of the workers in terms of the difference between the wages paid to the worker and the value of the commodity produced by him her to generate that profit London England UK Thousand Oaks California USA New Delhi India SAGE P 383 Heilbroner Robert L Capitalism 28 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Steven N Durlauf and Lawrence E Blume eds The New Palgrave Dictionary of Economics 2nd ed Palgrave Macmillan 2008 DOI 10 1057 9780230226203 0198 Louis Hyman and Edward E Baptist 2014 American Capitalism A Reader 22 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Simon amp Schuster ISBN 978 1 4767 8431 1 Gregory and Stuart Paul and Robert 28 Subat 2013 The Global Economy and its Economic Systems South Western College Pub s 41 ISBN 978 1 285 05535 0 Capitalism is characterized by private ownership of the factors of production Decision making is decentralized and rests with the owners of the factors of production Their decision making is coordinated by the market which provides the necessary information Material incentives are used to motivate participants Definition of CAPITALISM 13 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Kasim 2016 Steele David Ramsay September 1999 From Marx to Mises Post Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation Open Court s 66 ISBN 978 0875484495 Marx distinguishes between two phases of marketless communism an initial phase with labor vouchers and a higher phase with free access Busky Donald F 20 Temmuz 2000 Democratic Socialism A Global Survey Praeger s 4 ISBN 978 0275968861 Communism would mean free distribution of goods and services The communist slogan From each according to his ability to each according to his needs as opposed to work would then rule Storck Thomas Capitalism and Distributism two systems at war in Beyond Capitalism amp Socialism Tobias J Lanz ed IHS Press 2008 p 75 Boyle David Simms Andrew 2009 The New Economics Routledge p 20 978 1 84407 675 8 Novak Michael Younkins Edward W 2001 Three in One Essays on Democratic Capitalism 1976 2000 p 152 978 0 7425 1171 2 Zwick Mark and Louise 2004 The Catholic Worker Movement Intellectual and Spiritual Origins p 156 978 0 8091 4315 3 Shiach Morag 2004 Modernism Labour and Selfhood in British Literature and Culture 1890 1930 Cambridge University Press p 224 978 0 521 83459 9 Sinclair Upton 1 Ocak 1918 Upton Sinclair s A Monthly Magazine for Social Justice by Peaceful Means If Possible Socialism you see is a bird with two wings The definition is social ownership and democratic control of the instruments and means of production Schweickart David Democratic Socialism 17 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Encyclopedia of Activism and Social Justice 2006 Virtually all democratic socialists have distanced themselves from the economic model long synonymous with socialism i e the Soviet model of a non market centrally planned economy Some have endorsed the concept of market socialism a post capitalist economy that retains market competition but socializes the means of production and in some versions extends democracy to the workplace Some hold out for a non market participatory economy All democratic socialists agree on the need for a democratic alternative to capitalism www britannica com Ingilizce 18 Mayis 2023 16 Agustos 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Haziran 2023 1992 The Society of Enlightenment Polity Press s 110 Dis baglantilarPhrontistery Kelime Listesi Yonetim Turleri ve Liderlik 9 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde 20 Yuzyil Tarih Atlasi ndan hukumet Turleri 26 Kasim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde 20 Yuzyil Tarihsel Atlasi ndan diger siniflandirma ornekleri 10 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dunya Isleri hukumet Turleri 22 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde CBBC Newsround hukumet turleri 5 Kasim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde