Iğdır, Iğdır ilinin merkezi olan şehirdir. Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Erzurum - Kars Bölümü'nde yer almaktadır. İl merkezi 3 beldeden ve 49 köyden oluşmaktadır. Iğdır merkez ilçe nüfusu 2020 ADNKS sayımı itibarıyla 96.887 olup, köy ve belde nüfuslarıyla birlikte 142.559'dur.
Iğdır | |
---|---|
Şehir | |
Iğdır Belediyesi'nin sınırları | |
Iğdır Iğdır Iğdır (Avrupa) Iğdır'ın Türkiye'deki konumu | |
Ülke | Türkiye |
Bölge | Doğu Anadolu |
Bölüm | Erzurum-Kars |
İl | Iğdır |
İdare | |
• | Mehmet Nuri Güneş (DEM Parti) |
Yüzölçümü | |
• Şehir | 1.479 km² |
Rakım | 850 m |
Nüfus (2020) | |
• Kent | 201.304 |
Zaman dilimi | (UDAS) |
Posta kodu | 76000 |
Alan kodu | 0476 |
Plaka kodu | 76 |
Resmî site Iğdır Belediyesi |
Türkiye'nin en yüksek dağı olan Ağrı Dağı'nın yüzölçümünün üçte ikisi, il merkezine bağlı Suveren köyü'nün sınırları içindedir.
Önemli bir kültür kavşağında bulunan Iğdır, Ermenistan ile de komşudur. Türkiye'nin Ermenistan ile sınırını belirleyen Aras Nehri, Arpaçay ile birleştikten sonra Iğdır sınırları boyunca akar. Bu nehir Iğdırlıların bir nevi hayat damarıdır.
Köken bilimi
Oğuz Han yirmi dört Oğuz boyundan yirmi birincisi sayılan İç Oğuzlar'ın Üçoklar koluna mensup idi. Kentin ismi Oğuz Han'ın altı oğlundan biri olan Deniz Han'ın en büyük oğlu olan İğdir Bey'den gelir. Iğdır'ın sözcük anlamı iyi, büyük, ulu, ünlü ve sahip'tir. Yöre halkı Iğdır adını İdir olarak telaffuz etmektedir.Ermenice: Իգդիր İgdir iken Kürtçede Îdir, Azericede ise şehrin adı İğdir olarak telaffuz edilir.
Tarihçe
Iğdır'da yapılan arkeolojik çalışmalar bölgede yaşamın çok öncelerde başladığını ve bölgenin birçok uygarlığa ev sahipliği yaptığını göstermektedir.
İslâmiyet öncesi dönem
MÖ 5000-4000 yıllarında bugünkü Azerbaycan Sürmeli Çukuru ve Doğu Anadolu'da yerleşen Hurrilerden sonra; Mittaniler, Hititler, Asurlular, Kimmerler, Medler, Persler, Sümerliler ve Subailer gibi kavimlerin Orta Asya'dan gelerek bölgeye yerleştiği bilinmektedir.
MÖ 900-MS 600 tarihlerinde kraliyet merkezi Van'da bulunan ve tüm Doğu Anadolu Bölgesi'ni idaresi altında tutan Urartu Krallığı'nın kendisine bağlı kurduğu küçük beyliklerden biri de Sürmeli adıyla bilinen Karakale şehridir. 149 yıllarında Bulgar Türkleri olan Arsaklı göçebeler, Sakalar'ı yenip Karakale'yi bir kraliyet merkezi yaptılar. 224 yılına kadar Urartular'la sık sık el değiştirerek Arsaklılar'ın egemenliğinde kalan bölgelerdeki Roma halkları da Arsaklılar'ın egemenliğini kabul etti. Iğdır ve çevresinde 660 yıllarında atlı göçebe halinde yaşayan Saka Türkleri'nin Kafkaslar'ı aşarak bölgeye gelmesiyle, Urartu egemenliği son buldu. 226-651 tarihlerinde bugünkü İran ve Doğu Anadolu'da hüküm süren Sasaniler, 645 yılına kadar Iğdır ve çevresini elinde tuttular. Bölge 2 yıllığına Bizanslılar'ın egemenliğine geçtiyse de Müslümanlar bölgeyi tekrar ele geçirdiler.
İslâmiyet dönemi (646-1071)
638 yılında Halife Ömer döneminde bölgede İslâmiyet yayılmaya başladı. 645 yılında Halife Osman döneminde Erzurum'da büyük Bizans ordusu yenilgiye uğratılınca Aras boyları Müslümanların eline geçti. Eyalete dönüştürülen Sürmeli ve Sahat Çukurlarının (Revan ve Iğdır) başına değişmeli olarak Arap ve Türk valiler gönderildi. Abbasiler döneminde ise bölgeyi sadece Türk valiler yönetmeye başladı.
Selçuklular dönemi (1071-1239)
Selçuklu Hanedanı, 1048 yılındaki Pasinler Savaşı'ndan sonra Iğdır ve çevresine yerleşmeye başladılar. Sultan Alparslan'ın 1071'de Bizans İmparatorluğu ile yaptığı Malazgirt Savaşı'nın ardından, Iğdır ve çevresi kesin olarak Selçuklu egemenliğine girmiştir. Bölge çoğunlukla Kayı boyunun idaresinde kalmıştır. 1239'da Moğol istilası başlayınca Kayılar Sürmeli Çukuru'nu terk edip batıya göç etmişler ve Osmanlı Beyliği'ni kurmuşlardır
Karakoyunlular dönemi (1404-1469)
Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf, Nahçıvan çevresinde Çağatay ordusunu yenince Sürmeli çukuruna girdi. Karakoyunlu Türkleri, Iğdır ve Revan'ın köylerine yerleşmeye başladılar. 1420 yılında Iğdır bir ilçe olarak Revan iline tabi oldu. Karakoyunlular, Sürmeli ve Serhat çukurlarında 65 yıl hüküm sürdüler.
Akkoyunlular dönemi (1469-1502)
Başkenti Diyarbakır'dan (Amid) Tebriz'e taşıyan Akkoyunlular, Aras boyuna ve Gürcistan'a yaklaştılar. 1469 yılında Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan, Sürmeli Çukuru (Iğdır Ovası) ve Sahat Çukuru'na (Revan Ovası) girdi. Bunun üzerine Karakoyunlular, Horasan'a göç etti. Uzun Hasan buraları ele geçirdiğinde bir süre burada dinlendi. Akkoyunlular çağı; sulama için büyük kanallar açılmasıyla, bağ ve bahçelerin arttırılmasıyla Iğdır'ın en parlak ve en verimli çağı oldu.
Safeviler dönemi (1502-1514, 1551-1554, 1555-1578, 1604-1635, 1639-1724, 1735-1736)
1500 yılında Akkoyunlu Elvend Han, özellikle Revan, Iğdır ve Karakoyunlu'dan eli silah tutan gençleri silah altına alıp Akkoyunlu ordusunun güçlenmesi için onları yetiştirmeye başladı. 1502 yılında Safevi hükümdarı Şah İsmail'e savaş açan Elvend Han, onunla Şerur civarında karşılaştı. O yıl savaşı kazanan Şah İsmail bu bölgeyi Şiileştirmesi için Sevindük Han'ın emrine verdi.
Osmanlılar dönemi (1514-1551, 1554-1555, 1578-1604, 1635-1639, 1724-1735)
Osmanlı tahtına oturur oturmaz Safevilere savaş açan Yavuz Sultan Selim, 22 Ağustos 1514'te Çaldıran Muharebesi'yle içinde Sürmeli Çukuru'nun da bulunduğu Tebriz'e kadar olan toprakları Osmanlı Devleti'ne kattı. Ancak Yavuz Sultan Selim'den sonra bölge sürekli el değiştirmeye başladı. Özellikle 1551 yılında Şah Tahmasb'ın Iğdır'a girmesi nedeniyle Kanuni Sultan Süleyman, doğu seferine çıktı. Sürmeli Çukuru'nu denetim altına alıp 17 Temmuz 1554'te Revan Kalesi'ni alarak şehre girdi.
1555 yılında imzalanan Amasya Antlaşması'yla Şah I. Tahmasp; Osmanlıların Kars, Iğdır, Revan (Erivan) ve Tebriz çevresindeki egemenliğini kabul etti. 23 yıl sonra antlaşma bozuldu ve buralar tekrar Safevilerin eline geçti. 1578 yılındaki Çıldır Meydan Savaşı'ndan sonra Aras boyu tekrar Osmanlıların eline geçti. 1583 yılında Osmanlı idari teşkilatında Aralık sancağı adıyla Revan (Erivan) eyaletine bağlanan Iğdır, 1604 yılında Şah Abbas'ın saldırmasıyla yeniden Osmanlıların elinden çıksa da 8 Ağustos 1635 tarihinde sefere çıkan IV. Murat tarafından tekrar ele geçirildi ve 17 Mayıs 1639'da Kasr-ı Şirin Antlaşması'na kadar kesin olarak Osmanlı egemenliğinde kaldı. Bu antlaşmayla iki ülke arasında sınır oluştururken Sahat Çukuru'nda bulunan Revan ve çevresi Safevi hâkimiyetine girdi. Bu tarihi izleyen yıllarda yöredeki kentleri yerle bir eden şiddetli bir depremden sonra Iğdır şehri bugünkü yerinde 1664'te kuruldu.Osmanlı İmparatorluğu 1718-1730 yılları arasında Lâle Devri'ni yaşarken İran'da Sünni Afganlarla Şii Safeviler arasında kanlı mezhep çatışmaları yaşanıyordu. Bu kargaşadan faydalanıp Revan'ı ele geçirmek isteyen Osmanlılar, 3 Ekim 1724'te Revan ve çevresini yeniden egemenliği altına aldı. Kendini toparlayan Safevi Devleti Osmanlı'ya savaş açarak 4 Eylül 1746'da Iğdır ve çevresini Kerden Antlaşması'yla topraklarına geri kattı. Bu barıştan 1 sene sonra Nadir Şah'ın öldürülmesiyle Aras boylarında bağımsız hanlıklar kuruldu.
Revan Hanlığı dönemi (1747-1828)
Iğdır ve çevresi 1747 yılında Aras boylarında kurulan hanlıklardan en güçlüsü olan Revan Hanlığı'nın sınırları içindeydi. Bu hanlığın döneminde Iğdır çevresindeki insanların refahı arttı. Yazın tarım ve hayvancılıkta gelişen bölge, kışın özellikle sosyal hayatta gelişme gösterdi. 19. yüzyılın başlarında yayılımcı bir politika izleyen Rusya, 1826 yılından başlayarak Revan, Iğdır ve Nahçıvan'da egemenlik kuran Revan Hanlığı'yla şiddetli çarpışmalara girdi ve güçlü Rus ordusu karşısında direnemeyen hanlığın son hâkimi Hüseyin Ali Han, 1 Ekim 1827'de Revan Kalesi'ni, 22 Şubat 1828'de ise tüm hanlığı Ruslara teslim etti.
Rus dönemi (Sürmeli Sancağı) (1828-1917)
Bölgeyi yönetimi altına almak isteyen Rusya buraya Ermenilerin yerleşmesini desteklemiş ve Ermeniler'i yerleştirdiği Revan şehrinin adını Erivan olarak değiştirmiştir. Ermeniler, Revan Hanlığı'nın toprakları üzerinde yeni Ermeni köyleri kurdular.
1905 yılında Rusya'da çıkan ayaklanma, Çar II. Nikolay'ı meşrutiyet yönetimini ilan ettirmek zorunda bıraktı. Meclise Iğdır çevresinden 2 milletvekili (Ali Ekber Tufan ve Ali Mirza Bey) gitti. 1914 yılında I. Dünya Savaşı başladığında Enver Paşa'nın 100.000 kişilik bir orduyla yola çıksa da Sarıkamış Faciası sebebiyle herhangi bir ilerleme kaydedilememiştir. 1917'de patlak veren Rus İhtilali, Iğdır ve çevresinde bir otorite boşluğu yarattı. Bu boşluktan dolayı Türkler ve Ermeniler anlaşarak Meleklili Ali Ekber Tufan başkanlığında 5 Ermeni ve 5 Türk'ten oluşan Iğdır İcra Komitesi'ni 10 Mayıs 1917'de kurdular. Ermenilerin Mart 1918'de Bakü'ye saldırması üzerine baş gösteren anlaşmazlıklardan ötürü Ermeniler komiteden istifa etti. Hükûmet konağı Iğdır merkezinden Melekli'ye taşındı Şu an Iğdır'a bağlı bir belde olan ama o yıllarda bir köy olan Melekli'ye taşınan hükûmetin ihtiyaçlarını Kaçardoğanşalı köyünden Abbasoğlu Süleyman ve Iğdırmavalı Meşedi Tüccar Abbas Vurgun karşılıyordu. Başkent Melekli olmak üzere, Tuzluca, Aralık, Şerur, Vedibasar, Zengibasar ve Serdarabad'ı kapasayacak şekilde Iğdır Millî Cumhuriyeti ilan edildi. Başkanlığına Ali Ekber Tufan getirilen bu Cumhuriyet, Osmanlı Devleti Ve Bolşevik Rusya tarafından tanınan Mavera-i Kafkasya Cumhuriyeti (SEYM)Meclisi tarafından tanındı. Bu sebeple Iğdır Cumhuriyeti, 'Bağımsız İlk Türk Cumhuriyeti' olmuştur.
Ermeni milislerin saldırılarının artmaya başlaması üzerine işbirliği halinde olan Iğdır, Melekli; Karakoyunlu, Aralık ve 'dan oluşan bir ordu kuruldu. Kafkasya'da Türk Halklarını silahlandırmak adına yapılan gizli Tiflis Türk Kurultayı'na katılan Ali Ekber Tufan, Iğdır halkı üzerinde oluşan soykırım endişelerini belirterek Mehmed Emin Resulzade'nin yardımlarıyla temin ettiği silahları Iğdır'a ulaştırmıştır.Silahlandırılan Iğdır Millî Cumhuriyeti Kuvvetlerine, Kazım Karabekir'in talep üzerine gönderdiği, içinde Şehit Çankırılı Mehmet Çavuş'unda bulunduğu bir manga eğitim veriyordu.
Drastamat Kanayan Liderliğindeki Ermeni milislerin ilk ciddi saldırısı Aralık 1919'da başladı. Bunun üzerine Iğdır'da en kalabalık birliği melekli olmak üzere Vedibasar'dan Abbas Kulu Bey 2000, Tuzluca'dan Şamil Ayrım 300, Aralık’tan Merdanoğlu Kurban Ali, Meşhedi Bilal Toksöz, Ali Abuzeroğlu, Gani Hacı Muharremoğlu, Settar Hasanoğlu 100’er kişi, Muhtar Bey (Amarat’tan) 200, Aşiret Kuvvetleri olarak Ağrı Dağı eteklerinden Hamid Güneş 300, Ali Mirza Bey 300, Hacı Mirza Bey'in 150'si atlı olan 1.500 yardımcı kuvvet olarak Nahçıvan'dan Kelbi Ali Han 3000 kişilik ordusu Ermenilerle çatışmaya başladı.
Temmuz 1919'da Ermeniler Melekli'ye saldırdı. Iğdır kuvveti Ermeni milislere karşı koydu ve onları Taşburun'daki mevzilerine geri çekilmeye zorladı. 5 Ağustos 1919'da Ağrı Dağı çevresindeki aşiretlerinde desteğiyle Taşburun çevresindeki Ermeni güçleri yenilip Aras Nehri'nin karşısına geçti.
17 Ocak 1919'da Kars'ta Cenubi Garbi Kafkas Hükûmet-i Cumhuriyesi kuruldu. Kısa bir zaman sonra İngilizlerin denetimi altındaki 12.000 Anzak askeri hükûmeti bastı ve öldürdüğü 2 kişi dışındakileri Malta'ya sürdü.
Wilson İlkeleri adı altında gözlem yapmaya gelen Amerika Genelkurmay Başkanı James Harbord'a Ali Ekber Tufan tarafından bölge gezdirilerek Ermeni çetecilerin sistematik olarak gerçekleştirdiği vahşetin acı hatıraları gösterilmiş ve imza toplama gibi etkinlikler düzenlenerek General Harbord'a sunulmuştur. General Harbord İtilaf Devletlerine;'Büyük Ermenistan denilen yerde Ermeni göremedim' raporunu iletmiştir ve bu sayede Türk halkını tehlikeden önleyecek geçici bir sınır oluşturulmuştur. Ayrıca bu rapor Lozan Antlaşması'nda Iğdır'ın Türkiye sınırları içinde kalması konusunda büyük önem arz etmiştir fakat daha sonra bölgeye gelecek olan 'Barış Gücü' adı altındaki 6.000 İngiliz askerinin silah ve cephanesini Ermeni Ordusuna vereceği tahmin edilememiştir.
Bazı tarihçilere göre bu saldırılar sırasında Iğdır halkı üzerinde insan hakları ihlâlleri yoğun biçimde yaşanmıştır. Ancak bazı Ermeni kaynaklarına göre de bu durumun tersi yaşanmıştır. Osmanlı Devleti'nin vatandaşıyken Bulgar ordusunda ve Rus ordusunda Osmanlı Devleti'ne karşı yapılan savaşlara katılmış, Doğu Anadolu Bölgesi'nde Ermeni isyanlarını kışkırtmış ve isyanlara elebaşılık etmiş olan Andranik Ozanyan şöyle anlatıyor:
“ | Bana "yaşantınızın en mutlu günü hangisidir?" diye sordular. Ben de cevap olarak Batı Ermenistan'ın Gomer Köyü yakınlarında sayıca üstün Türk saldırganlara karşı Ermeni erkek ve kadınlarından oluşturulan küçük bir grupla kendi yönetimimde yapılan çarpışmayı hatırladım. | „ |
II. Kafkas Kolordu Komutanlığından III. Ordu Komutanlığı'na 16 Mayıs 1916 tarihinde gönderilen mesajda durum şöyle ifade edilmiştir: Ermeni çeteleri sadece 1918 yılı Nisan ayında Iğdır'da 800'ü aşkın Müslümanı öldürmüştür.. 21 Ağustos 1919 tarihinde 12. Fırka Kumandanı Osman Nuri'nin 15. Kolordu Kumandanlığı'na göndermiş olduğu raporda; Ermenilerin saldırı yapacağı yerlerdeki Hristiyanları bir bahane ile bölgeden çektikleri ve bu şekilde Iğdır ve Tuzluca (eski adı Kulp) civarındaki köylere aniden girmek için hazırlandıklarını bildirmiştir. 5 Temmuz 1920 tarihli bir diğer raporda 1918 yılından beri Kars ve Iğdır çevresinde öldürülen Müslüman sayısının 25.000'i geçtiği kaydedilmiştir.
Temmuz 1919'da Ermeniler Melekli'ye saldırdı. Iğdır halk kuvveti Ermeni milislere karşı koydu ve onları Taşburun'daki mevzilerine geri çekilmeye zorladı. 5 Ağustos 1919'da Ağrı Dağı çevresindeki aşiretlerinde desteğiyle Taşburun çevresindeki Ermeni güçleri yenilip Aras Nehri'nin karşısına geçti.
Kasım 1919 yılında İngiliz ve Rus birliklerinden silah temin ederek tekrar Iğdır üzerine yürüyen Ermeni birlikleri Iğdır ve Başkent Melekli'yi muhasara altına almıştı. Gıda ve cephane sıkıntısı çeken halk, Doğu Beyazıt'ta bulunan Türk tümeninin Polatlı'ya hareket edeceği dedikodusuna dayanamayarak İran ve Ağrı (Karaköse)'ye doğru milis güçlerin eşliğinde hareket ettiler. Gödekli civarındaki halk ise Erzurum'a doğru yola çıktı. Melekli'de muhasara altında kalan 3.000 civarında sivil halkı Doğu Beyazıt'tan desteğe gelen Celali Aşireti Reisi Broki Hesso Telli (İbrahim Ağa) birlikleri kurtararak Doğu Beyazıt'ta misafir etmiştir. İran'ın Hoy, Makü, Sengerköy ve Kişmiştepe bölgelerinde kış aylarını geçirmek üzere kamp kuruldu
1920 İlkbaharında İran'da yerli halkın zulmüne dayanamayan halk geri dönerek Erhacı'da kamp kurmuş, 1920 İlkbaharında saldıran Ermeni birliklerini geri püskürtmüş ve daha sonra gelen TBMM Ordusu ile birlikte Iğdır'a tekrar geri dönmüşlerdir.
Civar köylerdeki olaylar
Ermeni saldırılarından kaçan 14 köyün halkı, Küllük Köyü'nde toplandı. Buradaki silahlı milisleri silahsızlandıran Ermeniler, halkı toplu bir şekilde öldürmüşlerdir.
Güney Batı Kafkas Müslüman Merkez Komitesi Başkanı Dr. Esat Oktay'ın 5 Ağustos 1919 tarihli raporunda Oba Köyü dahil olmak üzere 38 köyün de aynı kaderi paylaşmış olduğu belirtilmiştir.
Yerli Ermeniler, Erivan'da boşalan Türk köylerine göçüyorlardı. Iğdır halkı ise boşalttığı köylere zaman zaman tekrar geri dönüyordu. General Dro'nun birlikleri, Küllük, Yaycı, Alikamerli, Oba ve Hakmehmet köylerindeki halkla çatıştıktan sonra Kızılzakir (Akyumak) ve Melekli'den geri püskürtülmüştür.
Ermenilerin saldırıları sonucu silahsız kalan halk canını kurtarmak için İran'a kaçmaya başladı. 1919'un sonlarına doğru dağılan ve ortak bir direniş kuramayan Iğdır halkını örgütlemesi için Erzurum'daki 15. kolordu komutanı Kâzım Karabekir'in emriyle Iğdır civarına birkaç subayla asker gönderildi. Ancak halk, Yüzbaşı Ahmet Cengiz Bey etrafında toplandı. Kerimbeyli Köyü'nde Cengiz Bey Şura Hükümeti kuruldu.
Karakoyunlu'da bir akşam toplanan Cengiz Bey ve adamları Cavit Paşa'nın yanına çıktı. Iğdırlılara yüklü miktarda silah ve cephane verildi ve bunlar hiç Ermeni yaşamayan ve Ermenilerin giremediği köylerden biri olan Melekli'de yığıldı.
1920 ilkbaharı Türk-Ermeni savaşları
Ermenilerin saldıracaklarını tahmin eden Cengiz Bey, Iğdır çevresinden eli silah tutanlardan bir ordu kurdu. Iğdır'ın merkezindeki Ermeniler üzerine yürüdü. Püskürtülüp Melekli'de sıkışan orduya Doğubayazıt'taki Kürt aşiretlerinden destek kuvvetleri geldi. Aşiret kuvvetleri basında olan kurtulusunda gore 3.000 kadar Türk'ü kurtarıp Erhacı'ya topladılar. 19 Mart 1920'de General Dro komutasındaki Ermeni 2. Tümeni batıdan Iğdır Ovası'na saldırdı. General Dro'dan kaçanlar Ağrı Dağı eteklerindeki köylere sığınıyorlardı. 5.000'in üzerindeki ahali Erhacı Gölü çevresindeki Ağrı Dağı'nın savunmaya elverişli yerlerinde mevzilendi. 20 Mart 1920'de sabah saatlerinden itibaren General Dro kuvvetleri Erhacı'ya top mermileriyle saldırdı. Akşama kadar süren gerilla savaşlarıyla Ermenilere 1.000'e yakın kayıp verdirildi Türklerden ise 30-40 civarında kayıp vardı Bu arada Erhacı ahalisiyle civar köylerden sığınanlar korunaklı sığınaklarda saklandığı için zarar görmedi. Erhacı civarında saklanan 5.000'in üzerindeki ahali, Doğubeyazıt üzerinden İran Azerbaycanı olarak kabul edilen Tebriz ve çevresine mülteci olarak gitmişler ve Cumhuriyet kurulduktan sonra eski yerlerine dönebilmişlerdir. Sağ kalan Iğdırlıların eli silah tutanları ise Millî Mücadele için Ankara'ya doğru yola çıkmıştır. 8 Temmuz 1920'de Ermeniler, Bayraktutan ve Kadıkışlak istikâmetinden Iğdır'a saldırdılar. Ermenilere karşı koyamayacaklarını düşünen ahali Ağrı Dağı'nın korunaklı kayalarına kaçarak köylerini terk ettiler. Hemen hemen Iğdır ilinin tamamına yakını terk edildiği için Ermeniler Doğubeyazıt'a doğru gittikçe ilerlemeye başlamışlardı.
Türk doğu cephesi kuvvetlerinin Ermenistan seferi
1920 yılının Eylül ayında Kâzım Karabekir komutasındaki birlikler harekete geçerek 29 Eylül 1920'de Sarıkamış'ı alarak 1 Ekim 1920'de Kağızman'a girdi. Deli Halit Paşa komutasındaki tümen, 30 Ekim 1920'de Kars Kalesi'ni aldı. 7 Kasım 1920'de Gümrü'ye girildi. Doğu Cephesi Komutanı Kâzım Karabekir, karargâhını buraya kurdu. Aynı gün Nahçivan'daki Türk birlikleri Nahçıvan çevresini ele geçirdi.
Doğu'dan gelen Abbas Kulu Bey ile Teğmen Mustafa Kâmil'in emrindeki 3.000 kadar eğitilmiş kuvvet Zengibasar'a ulaşmış ve Revan önlerine kadar gelmişti. Iğdır'a hareket emri veren Cavit Paşa, 11. Tümen başında Doğubeyazıt'ın kuzeyindeki sarp kayalık yollarını aşıp Sürmeli Çukuru'na doğru yöneldi ve karargâhı Suveren (Ergof)'da kurdu. 11 Kasım 1920 gecesi Türk kuvvetleri taarruza geçti ve 12 Kasım 1920 itibarıyla Sürmeli Çukuru'nda bulunan Ermeniler buradan ayrıldılar. Kâzım Karabekir, Mustafa Kemal Paşa'ya gönderdiği ve pek gizli tutulmasını belirttiği yazısında Iğdır yöresinin Yeni Türkiye Devleti'nin sınırları içerisine alınmasını belirterek şöyle kaydetmektedir:
Ermenilerin esasen bir hükûmet teşkil etmeleri müşkül. Aras Nehri'nin cenubuna ise katiyen hâkim olamadılar. Ben hududun dağlardan değil, Aras Nehri'nden geçmesini teklif ettim ve zannediyorum ki öyle de olacak...
Ermenistan, 17 Kasım 1920'de Kâzım Karabekir'in öne sürdüğü barış şartlarını kabul etmiş ve bunun üzerine 22 Kasım 1920'de Gümrü'de barış görüşmelerine başlanmıştır. 2 Aralık 1920'de Gümrü Antlaşması imzalanarak Iğdır ve çevresi Türklere verilmiştir. Antlaşmanın imzalanmasından bir gün sonra Ermenistan, Kızıl Ordu'nun denetimine girince burada bir Sovyet Hükûmeti kurulduğu için bu antlaşma onaylanamadı. Bu yüzden Sovyet Rusya ile TBMM Hükûmeti arasında 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması ve Kars Antlaşması'yla Iğdır Türklere verildi.
İl merkezi 14 Kasım 1920 tarihinde Kâzım Karabekir Paşa'nın orduları tarafından ele geçirilmiştir. Nitekim, Iğdır'da 14 Kasım tarihi ilin düşman işgalinden kurtarılışının yıldönümü olarak her yıl törenlerle kutlanmaktadır.
1924 yılında ülke yönetimi yeniden yapılandırılırkenBayazıt Vilayeti'ne bağlı bir nahiye, 1934 yılındaKars'a bağlı bir ilçe olan Iğdır, 1991'de SSCB'nin dağılmasından sonra Kafkasya'da ortaya çıkan karışıklıklardan dolayı önemi artmasından dolayı Ardahan'la birlikte 3 Haziran 1992 tarih ve 21247 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 3806 sayılı kanunla Kars'tan ayrılarak il olmuştur.
Ekonomi
Tarım
Eskiden kervan yolları üzerinde önemli bir durak olan Iğdır şehrinde, ekonomi büyük ölçüde tarıma dayalıdır. Aras Nehri'nin suladığı ova, Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki en önemli bitkisel üretim alanlarından biridir. Iğdır bahçeden bahçeye geçiş yapan evleri ile ünlüdür. Bu bahçelerde kayısı ve elma ağaçları vardır. tarım için elverişli olup şeker pancarı, pamuk, karpuz, domates gibi çeşitli meyve ve sebzeler yetiştirilmektedir.I. Dünya Savaşı'nın ardından Rus işgalinin kalkmasıyla pazarla bağlantısı kesilen şehrin ekonomik yaşamı 1950'lere dek süren durgunluğa girdi. 1950 yılından sonra Aras Nehri'nin sulamada kullanılmasıyla ürünlerde büyük çeşitlilik sağlandı.
Yıllık yağış tutarının azlığına, yağış rejiminin düzensizliği ve buharlaşma miktarının fazlalığı da eklenirse ovadaki tarımda sulamanın ne derece önemli bir paya sahip olduğunu görülür. Sulamanın daha kapsamlı yapılabilmesi için Iğdır Ovası, Batı Iğdır Ovası ve Doğu Iğdır Ovası olmak üzere iki bölüme ayrıldı ve böylece sulama projeleri başlatılmış oldu.
Bölgede 2000 yılı itibarıyla 16.500 dolayında çiftçi ailesi bulunmaktadır. Bölge çiftçilerinin ancak yarıya yakını toprak sahibidir.
Iğdır Kayısısı (Şalağı); dünyaca ünlü olan ve sadece Iğdır yöresi ile Kağızman'da yetişen bu kayısı türünün şekli eliptik olup simetrik bir yapıya sahiptir. Çekirdekleri uzun şeritli ve tatlı olduğundan kuruyemiş olarak tüketilebilir. Erkenci bir çeşit olduğundan Haziran ayının son haftasında olgunlaşmaya başlar. Iğdır'ın en yaygın kayısı türü olan Şalak çeşidinin birçok faydası olduğu bilinmektedir. 2013 yılında Rusya'ya 1.500 ton kayısı ihracatı yapılmıştır.
Iğdır'da Kayısı Ağacı Varlığı (2006) | ||
---|---|---|
Şalak | %75 | |
Ordubat ve Teberze | %20 | |
Ağerik | %5 |
2008 yılı itibarıyla Ağrı ve Kars illerinde toplam şeker pancarı üretimi 174.050 ton olarak gerçekleşirken aynı yıl, Iğdır'da şeker pancarı üretimi 224.158 ton olmuştur. İki ilde toplam kullanılan alan 4.540 Ha iken Iğdır'ın alanı 4.200 Ha'dır. Ancak Kars ve Ağrı şeker fabrikalarına sahipken, Iğdır'da şeker fabrikası bulunmamaktadır.
Hayvancılık
Canlı hayvan ticaretine yönelik olarak çok sayıda koyun yetiştirilir. Bu yüzden koyunculuk birinci, sığırcılık ikinci plandadır. Koyun sürüleri, yazın yaylalardaki sulak çayırlara çıkarılarak otlatılır. Şeker pancarı üretimi yaygınlaştıktan sonra sığır besiciliği gelişti. Hayvanlardan sağılan sütlerin değerlendirildiği mandıralarda tereyağı ve kaşar peyniri üretilir.
Iğdır'da Sığır Türü ve Sayısı (2000) | |||
---|---|---|---|
Türü | İl merkezi | ||
İnek | 13.900 | ||
Dana | 9.600 | ||
Öküz | 350 | ||
Boğa | 900 | ||
Manda | 950 | ||
Toplam | 25.700 |
Hayvancılıkta birinci sırayı koyun alır. Onu sırasıyla keçi, sığır-manda ve kümes hayvanları izler. Bölgede bulunan çayırlar, küçükbaş ve büyükbaş hayvanlara yeterli gelmemektedir. Bu yüzden hayvan yemleri, hayvancılıkta önem teşkil eder.
Ovadaki kümes hayvancılığında baş sırayı tavuk alır. Onu hindi, ördek ve kaz gibi çeşitli kümes hayvanları takip eder. Çok eskiden beri sürdürülen bu faaliyet, ilkel metotlarla ve ilkel ırklarla daha çok aile tavukçuluğu şeklinde sürdürülmektedir. 2006 yılında bölgeyi etkisi altına alan kuş gribi salgınına kadar aile başına 5-10 adet tavuk düşüyordu. Kümes hayvanlarının %90'lık bir kısmı tavuklardan oluşuyordu. 2006 yılının başlarında ilde ele geçirilen kümes hayvanlarının %98'inden fazlası imha edilerek bölge halkına hayvanların değeri ödenmiştir.
Iğdır Ovası ve çevresi arıcılık bakımından son derece elverişli şartlara sahip olmasına rağmen arıcılık faaliyetleri yeterince gelişmemiştir. 2000 verilerine göre en çok kovan 7.249 ile Tuzluca ilçesinde bulunmaktadır. Onu 642 kovanla merkez ilçe, 193 kovanla Aralık ilçesi ve 154 kovanla Karakoyunlu izlemektedir. Bölgenin başlıca arı ırkı; "Kafkas Arı Irkı"dır. Kovan başına 20–25 kg bal üretimi düşmektedir.
Sanayi
Sanayi faaliyetleri yok denecek kadar az olan Iğdır'da bir tane Organize Sanayi Bölgesi vardır, o da şehir merkezinde bulunmaktadır. Kentte TMO'ya ait silolar ve SEK'e bağlı Kars Sek Mama İşletmesinin bir süt toplama merkezi vardır. Başlıca sanayi kuruluşları, dokuma sanayi kolunda çalışan küçük ölçekli işyerleridir.
Iğdır Küçük Sanayi Sitesi'nde 317 adet iş yeri mevcut olup, faal olan bu iş yerlerinde hâlen 550 civarı kişi çalışmaktadır.
Merkez ilçeye bağlı Çalpala Köyü yakınlarında Kiti Hidroelektrik Santrali bulunmaktadır. Bu santral, 1961 yılında kurulup 1966 yılında faaliyete geçmiştir. 2 tane tribünü bulunmaktadır. Yıllık ortalama enerji kapasitesi 6 GWh 'dır.
Madencilik
Iğdır yer altı kaynakları bakımından zengin değildir. Merkez ilçeye bağlı Suveren Köyü çevresinde Ponza Taşı (Suyun yüzeyinde durabilen ve hamamlarda sırt keselemek için kullanılan delikli ve süngerimsi taş) madenine rastlanır.
Ayrıca Nahçıvan'a olan sınır kapısının Iğdır ekonomisine olan katkısı büyüktür fakat buradaki sınır kapısında ticaret çeşitliliği, tam sınır kapısının şehrin gelişimini büyük oranda hızlandırdığı dönemlerde sınırlandırılmıştır. Bu sınırlamada yöre halkının Nahçıvan'dan devamlı olarak kaçak mazot getirmesi etkilidir.
Ticaret
Tarım ve hayvancılık, 1992 yılına kadar bölgenin en önemli iktisadî faaliyet kolları durumunda olmuştur. Ancak, bu tarihten sonra gerek PKK'nın eylemlerinin yoğunluk kazanması, gerekse Dilucu gümrük kapısının açılmasıyla birlikte tarım ve hayvancılık, hızla önemini kaybederken, ticaret, cazibesi artan bir sektör haline gelmiştir.
Ticaret hayatını olumsuz yönde etkileyen en önemli nedenler; bölgenin sınırda yer alması, önemli tüketim merkezlerine uzak olması, işlek karayolları üzerinde bulunmaması, şehirleşme olgusunun zayıf olması ve sanayinin gelişmemiş olması gibi nedenlerdir.
Coğrafya
İklim ve bitki örtüsü
Iğdır'ın iklimi Doğu Anadolu Bölgesi tipi Karasal İklimi'dir. Şehrin ovalık kesimleri, Doğu Anadolu Bölgesi'nin öteki kesimlerinde görülen şiddetli kara ikliminden fazlaca etkilenmez. Bunun en önemli nedeni çevresinde bulunan Ağrı Dağı gibi yüksek alanlara göre alçakta olmasıdır. Kuytu konumuyla mikroklima oluşturan Iğdır Ovası'nda yer alan Iğdır kentinde yıllık ortalama sıcaklık 11,6 °C'dir. Oysa yalnızca 170 km uzaklıktaki Kars'ta bu ortalama 4,2 °C'dir. Ovada kışlar, Erzurum-Kars yaylasına göre daha yumuşak, yazlar ise daha uzun ve sıcak geçer. Kentte kışın -30 °C'ye kadar düşen ve yazın da 41 °C'yi aşan hava sıcaklıklarına rastlanır. Kuytuluğu yüzünden Türkiye'nin en az yağış alan kentidir. Özellikle yarı kurak iklime sahip olması bitki örtüsü Doğu Anadolu'nun tipik bitkisel örtüsü olan bozkır olmasına yol açmıştır. Orman açısından ülkenin en yoksul bölgelerinden biridir.
Iğdır Rasat İstasyonu'nun 16 yıllık ölçüm sonuçlarına göre, bölgede havanın yıllık ortalama bağıl nem değeri %63'ü bulmaktadır. Bağıl nem oranı, yıl içinde en yüksek değerini Aralık ayında (%73), en düşük değerini de Temmuz ayında (%53) ulaşmaktadır. Yıllık toplam 98.8 açık güne sahip bulunan Iğdır'da, bu gibi günlerin yıl içinde en çok görüldüğü ay Ağustos (16.3 gün), en az görüldüğü ay ise Nisan'dır (4 gün). Bölgede açık günler en fazla Haziran ile Ekim arasındaki aylarda görülür. Buna karşılık yılda 65.8 günü bulan kapalı havalar, 10 günün üzerindeki ortalamasıyla en çok Aralık, Ocak ve Şubat aylarında görülmektedir.
Ortalama Veriler | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | |
Ort. En Yüksek °C | 2,6 | 5,6 | 12,8 | 20,1 | 24,3 | 29,4 | 33,7 | 34,4 | 29,1 | 21,2 | 12,6 | 4,9 | |
Ort. En Düşük °C | -7,3 | -4,9 | 0,1 | 6,5 | 10,5 | 14,3 | 18,3 | 17,7 | 12,2 | 6,1 | 0,2 | -4,2 | |
Ort. Güneşlenme Süresi(saat) | 2,7 | 4,1 | 5,4 | 6,1 | 7,5 | 9,6 | 10,1 | 9,9 | 8,5 | 6,3 | 4,3 | 2,4 | |
Yağışlı Gün Sayısı | 5,8 | 6,5 | 7,6 | 11,2 | 15,0 | 10,6 | 5,5 | 4,1 | 4,0 | 8,3 | 6,9 | 6,2 | |
kaynak: www.meteor.gov.tr |
Jeoloji
Iğdır Ovası, kıvrımlı Alp sisteminin bir bölümü olan İç Doğu Toros'un iç kavisinin kuzeyinde batı-doğu yönlü bir depresyon sahasında yer alır. Bölge içerisinde bulunan en yaşlı biçimlenim Paleozoik kireçtaşlarıdır. Üst pliosen Aşağıerhacı Köyü'nün güneyi ile Sürmeli, Olgunlar ve Değirmenköy çevresinde görülür. Üst pliosen; Sert çimentolu, yer yer çapraz tabakalanmalı, kırıklı ve pembe renkli grelerden oluşmuştur. Lamellibranş ve gastropod içerirler. Batıda yüzeyde görülen pliosen biçimlenimleri doğuda ova tarafında alüvyon altında kalır ve geçirimsiz tabakanın kayacını oluştururlar. Iğdır'ın hemen güneyinde yer alan Ağrı Dağı'nın kuarterner bazaltik lavları ovanın güney kısımlarını kısmen örtmüştür. Büyük Ağrı volkanının çıkardığı akıcı lavlar Karakoyunlu ve Taşburun bazaltlarının oluşumunda ana konilerin püskürtmeleri de etkili olmuştur. Ovadan güneye bakıldığında aralıklı püskürtmelerin oluşturduğu kademeli lav platoları dikkat çeker. Bazaltlar siyah renkli ve kırıklı bir yapı sergilemektedir.
Nüfus
Rus Çarlığı'nın 1897 yılında yaptığı nüfus sayımında Iğdır şehir merkezinde 4.680 kişi yaşamaktaydı. Iğdır il genelindeki dengeli dağılımın aksine şehir merkezinde Ermeniler çoğunluktaydı. Bunların 3.934'ü (%84) Ermeni, 559'u (%11.9) Rus, 82'si (%1.7) Azeri ve 72'i ise (%1.5) Kürtlerden oluşmaktaydı. Ancak 1920 yılında yaşanan Türk-Ermeni savaşları sonrası Ermenilerin göç etmesiyle şehir merkezinin demografik yapısı değişmiştir. Kâzım Karabekir anılarında, 18 Mayıs 1920'de Iğdır'a ayak bastığında merkezde 400 civarı ev bulunduğunu belirtir. Cumhuriyet Dönemi'nin ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılında Iğdır ilçe sınırlarında köylerle birlikte sayılan nüfusun %52,9’unun ana dili Türkçe, %47'sinin ise Kürtçedir. 1927'de 3.716 olan merkez ilçe nüfusu, 1935'te 6.737 olurken merkeze bağlı köy ve bucaklardaki nüfus 24.536'ydı. Kent merkezinin nüfusu 1940'ta 9.465'i, kente bağlı köy ve bucaklardaki nüfus da 24.556'yı bulmuş ancak II. Dünya Savaşı'nın olumsuz etkileri nedeniyle 1945'te 8.644'e, 1950'de de 7.826'ya düşmüştür. Merkeze bağlı bucak ve köylerin toplam nüfusu da 1945'te 24.995'e, 1950'de de 31.585'e, 1955'te de 39.585'e yükselmiştir. 1956 yılından itibaren Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü'nün başlattığı sulama projeleri sonucu artan tarımsal etkinlikler şehir merkezinde nüfusun artmasına yol açmıştır. Bu yüzden, 1955 yılında 9.646 olarak sayılan şehir nüfusu, ilk kez 1960'ta 10.000'i aşarak 12.730'a, 1970'te 21.420'ye, 1975'te de 29.542'ye yükselmiştir. Ancak 12 Eylül 1980 öncesinde yaşanan olaylardan dolayı 1980'de yeniden 24.352'ye düşen nüfus, bu dönemden sonra hızla artmaya başlamış ve 1985'te 29.460'a, 1990'da 35.858'e, 1997'de 45.941'e ve 2000'de 59.900'e, 2007 senesinde de 75.927'e yükselmiştir. Şehrin genel nüfusu ise 2000 sayımlarına göre 168.634'tür. Türkiye İstatistik Kurumu'na göre 2007 nüfusu 181.866'dır. İl merkezi son yıllarda Tuzluca ilçesinden küçük bir göç almıştır. İldeki nüfus artış hızı ise %42.2'dir. Nüfusun yaklaşık %25'i tarım, %23'ü hayvancılık, % 33'ü ticaret ve sanayi ve %19'u da diğer sektörlerde çalışmaktadır.
Şehrin nüfus yapısını çoğunluk olarakAzeriler, ardından ise sırasıyla Türkler ve Kürtler oluşturur. Günlük konuşmada genellikle Azerice, Türkçe ve Kürtçe kullanılmaktadır.
Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
---|---|---|---|
Iğdır ilçesi (Bayazıt) | |||
1927 | 25.209 | 3.716 | 21.493 |
Iğdır ilçesi (Kars) | |||
1935 | 31.273 | 6.737 | 24.536 |
1940 | 34.021 | 9.465 | 24.556 |
1945 | 33.639 | 8.644 | 24.995 |
1950 | 39.411 | 7.826 | 31.585 |
1955 | 49.235 | 9.646 | 39.589 |
1960 | 50.727 | 12.730 | 37.997 |
1965 | 58.222 | 15.701 | 42.521 |
1970 | 68.159 | 21.420 | 46.739 |
1975 | 81.618 | 29.542 | 52.076 |
1980 | 77.887 | 24.352 | 53.535 |
1985 | 89.269 | 29.460 | 59.809 |
1990 | 95.732 | 35.858 | 59.874 |
Iğdır merkez ilçesi | |||
2000 | 102.648 | 59.880 | 42.768 |
2007 | 119.432 | 75.927 | 43.505 |
2008 | 121.848 | 75.824 | 46.024 |
2009 | 122.780 | 76.950 | 45.830 |
2010 | 123.570 | 77.912 | 45.658 |
2011 | 127.609 | 81.162 | 46.447 |
2012 | 128.976 | 82.656 | 46.320 |
2013 | 130.134 | 83.944 | 46.190 |
2014 | 132.110 | 86.567 | 45.543 |
2015 | 133.704 | 88.476 | 45.228 |
2016 | 134.480 | 89.247 | 45.233 |
2017 | 136.155 | 91.261 | 44.894 |
2018 | 137.613 | 92.340 | 45.273 |
2019 | 140.267 | 94.946 | 45.321 |
2020 | 142.559 | 96.887 | 45.672 |
2021 | 144.663 | 99.276 | 45.387 |
Altyapı
Belediye
İl belediye teşkilatı 1923 yılında kurulmuştur. İl genelinde toplam 8 belediye vardır. Görevdeki Iğdır Belediye Başkanı Mehmet Nuri Güneş'tir. Hâlen belediyede 77 memur, 3 daimi işçi ve 371 geçici işçi çalışmaktadır. Belediye sınırların içerisinde 14 mahalle bulunmaktadır.
№ | Belediye Başkanı | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi | Parti | |
---|---|---|---|---|---|
1 | 1923 | 1941 | Cumhuriyet Halk Partisi | ||
2 | 1940 | 1946 | |||
3 | Rıza Yalçın | 1946 | 1950 | ||
4 | 1950 | 1954 | |||
5 | 1955 | 1956 | Bağımsız | ||
(4) | 1956 | 1959 | Cumhuriyet Halk Partisi | ||
6 | 1963 | 1980 | Adalet Partisi | ||
1973 | 1977 | Demokratik Parti | |||
1977 | 1980 | Milliyetçi Hareket Partisi | |||
(2) | 1981 | 1982 | Askerî | ||
7 | 1984 | 1989 | Bağımsız | ||
8 | 1989 | 1994 | Anavatan Partisi | ||
9 | 1994 | 1999 | Doğru Yol Partisi | ||
10 | Nurettin Aras | 1999 | 2009 | Milliyetçi Hareket Partisi | |
11 | Mehmet Nuri Güneş | 28 Mart 2009 | 1 Şubat 2010 | Barış ve Demokrasi Partisi | |
12 | 1 Şubat 2010 | 5 Nisan 2014 | |||
13 | 5 Nisan 2014 | 15 Nisan 2019 | |||
14 | 15 Nisan 2019 | 15 Mayıs 2020 | Halkların Demokratik Partisi | ||
15 | Enver Ünlü (Vali) | 15 Mayıs 2020 | 9 Haziran 2020 | Bağımsız | |
16 | Hüseyin Engin Sarıibrahim (Vali) | 10 Haziran 2020 | 18 Ağustos 2023 | ||
17 | (Vali) | 18 Ağustos 2023 | 9 Nisan 2024 | ||
(11) | Mehmet Nuri Güneş | 9 Nisan 2024 | Görevde | Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi |
Sağlık
İlde, kamu sağlık kuruluşları ile özel sektörde çalışan hekimlerle birlikte hekim başına 1.992 kişi düşerken, ülke ortalaması olarak bu rakam 1.000 dolayındadır. Araç-gereç malzeme ve personel yetersizlikleri de dikkate alındığında il genelindeki sağlık hizmetlerinin çok yetersiz olduğu anlaşılacaktır. Iğdır ili genelinde 3 adet Devlet Hastanesi, 1 Özel Hastane, 1 Verem Savaş Dispanseri, 1 Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi, 1 Sağlık Meslek Lisesi, 1 Acil Sağlık İstasyonu, 18 Sağlık Ocağı, 40 Sağlık Evi, 29 Eczane ve 30 civarında özel muayenehane bulunmaktadır. İl genelinde 29 uzman hekim, 59 pratisyen hekim, 38 sağlık memuru, 314 ebe ve hemşire, 220 diğer personel olmak üzere toplam 661 sağlık personeli görev yapmaktadır.
Eğitim
İlde okul öncesi eğitim, 4 anaokulu ve 23 anasınıfında görülmekte olup, sayılarının artırılma çalışmaları devam etmektedir. İldeki toplam anaokulu öğrenci sayısı 1.897'dir. 164 ilköğretim okulunda 50.000'e yakın öğrenci eğitim ve öğretim görmekte olup, 164 ilköğretim okulunun 29'u il ve ilçe merkezlerinde 135'i köylerde bulunmaktadır. Bu okulların 66'sında ikili eğitim, 98'inde ise normal eğitim yapılmaktadır. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise 50 küsurdur. İlde ilk ortaokul 1934'te, ilk lise ise 1965'te açılmıştır. İldeki ortaöğretim kurumlarında toplam 5.257 öğrenci eğitim görmektedir. İlde 7 Genel Lise, 2 Anadolu Lisesi, 2 Anadolu Öğretmen Lisesi, 1 Fen Lisesi, 1 İmam hatip lisesi, 2 Çok Programlı Lise ve 5 Meslek Lisesi bulunmaktadır. İlin sürekli göç alması nedeniyle okulların pek çoğunda ikili öğretime geçilmek zorunda kalınmış olup, derslik başına düşen öğrenci sayısının aşağıya çekilebilmesi için çeşitli eğitim yatırımları yapılmaktadır. İlde 1'i merkezde, 3'ü ilçelerde olmak üzere toplam 4 tane Halk Eğitim Merkezi bulunmakta olup, bu merkezlerde halka yönelik yaygın eğitim çalışmaları devam etmektedir. İlde, Küçük Sanayi Sitesi bünyesinde bulunan Çıraklık Eğitim Merkezi'nde çırak ve kalfalara eğitim ve öğretim verilmektedir. Millî Eğitim Müdürlüğü bünyesinde Rehberlik Araştırma Merkezi, eğitim camiasına ve özel eğitime muhtaç çocuklara hizmet vermektedir. İlde 1995-1996 döneminde eğitim ve öğretime başlayan 1 Meslek Yüksek Okulu mevcut olup, okulun, 1999-2000 eğitim ve öğretim yılı itibarıyla işletme, muhasebe, turizm ve otelcilik, ithalat ve ihracat, pazarlama, bilgisayar programcılığı ve maliye olmak üzere 7 bölümü, muhasebe ve işletme dallarında 7 gece bölümü olmak üzere toplam 10 bölümü ve 750 öğrencisi bulunmaktadır.
Iğdır'ın merkez ilçesinde bulunan bazı liseler
- Iğdır Lisesi
- Iğdır Anadolu Öğretmen Lisesi
- Iğdır Haydar Aliyev Fen Lisesi
- Iğdır M.E.V Anadolu Lisesi
- Iğdır Atatürk Anadolu Lisesi
- Iğdır 125. Yıl Anadolu lisesi
Ulaşım
Iğdır'da çevre il, ilçe ve komşu ülkeler ile bağlantısı karayolu ve havayoluyla sağlanmaktadır. Bölge karayolu bağlantısı şehirlerarası ve şehiriçi olmak üzere ikiye ayrılır. Şehirlerarası yollar Erzurum, Kars ve Doğubayazıt'tan gelerek Iğdır'ın şehir merkezinde tek bir istikâmette birleşir ve Dil Ovası'nı takip ederek Dilucu Sınır Kapısı'ndan Nahçıvan'a doğru uzanır. Şehiriçi yollar ise Dilucu Sınır Kapısı'ndan Tuzluca ilçesinin Kars ve Erzurum'la olan sınırına kadar uzanır. Şehirde karayolu haricinde Kars Tren İstasyonu veya Kars Havaalanı aracılığı ile Kars'a oradan da karayolu ile Iğdır'a ulaşılır.
Iğdır'ın, Iğdırlı Turizm ve Bizim Iğdır Turizm gibi seyahat acenteleri bulunmaktadır. Küllük Köyü yakınlarında bulunan Iğdır Havalimanı'nın inşaatı 1996 yılında başlamış ancak, 2001 yılında tamamen durdurulmuştu. 12 Haziran 2010 tarihinde yeniden temeli atılarak yapımına devam edilen havalimanı, 13 Temmuz 2012'de açıldı. Şu an iç hat uçuşlarına hizmet etmektedir.
Medya
Iğdır'da ilk yerel gazete 28 Eylül 1950'de Cengiz Ekinci tarafından çıkarılan Iğdır Gazetesi'dir. İlk çıkarılan dergi ise 30 Ekim 1950'de Ramiz Özler tarafından çıkarılan Aras Dergisi'dir. Iğdır'da şu an faaliyet gösteren 4 yerel gazete, 1 kanal (Iğdır TV) (Yayın hayatına ara verdi.) ve 1 radyo (Iğdır FM) vardır. Bu gazetelerden 1 Eylül 1955'te Fazıl Şıktaş tarafından kurulan Yeşil Iğdır Gazetesi 50 yılı aşkın süredir yayın hayatına devam etmektedir. Diğer önemli gazeteleri ise; Güven, Iğdır Yaşar ve Aras'tır.
Spor
İlde, özellikle de merkez ilçede, boks, tekvando, karate, masa tenisi, satranç, bilardo, voleybol, basketbol, güreş, vücut geliştirme, judo ve halk oyunları branşlarında sporcu yetiştirilmektedir. 10 adet özel beden eğitimi ve spor tesisi bulunan Iğdır'daki en büyük stadyum, profesyonel liglerde Iğdırspor'un saha işlevini gören ve il merkezine iki kilometre uzaklıkta olup 3500 kişilik açık seyirci tribünü olan Iğdır Şehir Stadyumu'dur. Iğdır'da 22 spor kulübü, 1 kapalı spor salonu, 1 çim saha ve 1 adet de toprak saha bulunmaktadır. Şehrin en başarılı ilk ve tek profesyonel takımı olan Iğdırspor, 1997-2007 yılları arasında 2. Lig ve 3. Lig'de mücadele edip tekrar amatör kümeye düşmüştür. İlin basketbol ve voleybol gibi spor dallarında önemli bir başarısı bulunmamaktadır.
Kültür ve sanat
Iğdır il merkezinde merkez ilçe ve Melekli beldesinde olmak üzere toplam 2 adet Halk Kütüphanesi mevcut olup, bu kütüphanelerde kitap ve süreli yayın bulunmaktadır. Sinema salonu mevcut olmayan Iğdır'da 29 Temmuz 2011'de bir "7 boyutlu sinema salonu simülatörü" hizmete girmiştir.
Kültürel ve doğal zenginlikler
- Karakale Harabesi:
Iğdır Ovası'nın batısında, Ermenistan sınırında, savunmaya elverişli olarak Urartular zamanında inşa edilmiştir. Bölgenin en eski yerleşim kalesi olup Orta Çağ'a ait bir yerleşim özelliği taşımaktadır. Çalpala Köyü'nün 2 km. batısındadır.
Iğdır İl Merkezi'ni Asma Köyü'ne bağlayan yolun 25. kilometresinde bulunan kervansaray 12. yüzyıl Selçuklu taş işlemeciliğinin en güzel eserlerinden biridir. 1986 yılında koruma altına alınmıştır. Ancak hala harabe halindedir.
- Kültepe Mezarlığı:
İl merkezine bağlı Melekli Beldesi yakınlarındadır. 1913 yılında yapılan kazılarda Urartular'a ait bir mezarlık keşfedilmiştir. Ayrıca süs eşyaları, silahlar ve mühürler de bulunmuştur.
- Kümbet:
Iğdır'ın Çakırtaş köyünde bulunmakta olan bu eser Selçuklular tarafından yapılmıştır. Ancak bu kümbetin bakımsızlıktan bazı yerleri önemli ölçüde tahrip olmuştur.
- Iğdır Korganı (Kalesi):
Kale Ağrı Dağı'nın savunmaya elverişli sarp kayalarında kervan ticaretini kontrol altında tutmak için Oğuz Türkleri tarafından 11. yüzyılda Iğdır il merkezine 36 km uzaklıkta kurulmuştur. Yapılan restorasyona rağmen yer yer bir kale harabesini anımsatmaktadır.
- Koç Başlı Mezarlar:
Hemen hemen Iğdır Ovası'ndaki bütün eski mezarlıklarda bulunan koç başlı mezarlar, Iğdır'da kalıcı bir medeniyet izi bırakan Karakoyunlular döneminden kalmadır. Bu mezar taşları Karakoyunlulara göre yiğit ve kahraman olan kişiler ile genç yaşta ölen gençlerin mezarlarına dikilirdi. Bu gelenek Karakoyunlular'a Orta Asya Türk Kültürü'nden gelmiştir. Çünkü Karakoyunlular konar-göçer bir topluluktu ve Karakoyunluların iktisadi yapısı sadece hayvancılığa dayanıyordu.
Ayrıca Iğdır'da Karakoyunlular ile ilgili 2 isim yerleşim birimlerine verilmiştir. Bunlardan biri Karakoyunlu ilçesi, diğeri ise merkez ilçeye bağlı Kuzugüden Köyü'dür. Iğdır'da bulunan Koç başlı mezar taşları "Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu"nca 1991 senesinde koruma altına alınmıştır.
En çok başlı mezar heykeli bulunduran merkeze bağlı köyler; Aşağıerhacı, Bayraktutan, Çakırtaş, Küllük ve Yaycı köyleridir.
Bu anıt 1915-1920 tarihleri arasında bölgede yaşayan Ermeni saldırıları sembolize etmektedir ve ilgili belgeler bulundurulmaktadır. Her ay 4.000 civarında ziyaretçi müzeyi gezmektedir. 350 m2 kapalı Müze 2 havuz ve 36 m yüksekliğinde 5 adet kılıçtan oluşmaktadır. Etrafı yeşil alan ve park olarak inşa edilmektedir. Toplam 14.000 m2 alanı kapsamaktadır. Yerden yüksekliği 43,5 metredir. Dolayısıyla Türkiye'nin en yüksek anıtıdır. Yapımına 1 Ağustos 1997 tarihinde başlanmış ve 5 Ekim 1999 tarihinde hizmete girmiştir. Anıt inşaatında Türkiye'nin farklı illerinden getirilen mermerler kullanılmıştır. Ancak taşların eskimesi üzerine restorasyona tabi tutularak 2005 yılında yeniden ziyaretçilere ücretsiz olarak açılmıştır. Müzede Ermenilerin toplu öldürmesini ispatlayan ve Ermeni Soykırımı'nı reddeden belgeler ve eşyalar vardır. Müze girişinin sağ tarafındaki odada katliamlara ait fotoğraflar, sol tarafındaki odada ise soykırım araştırmaları için bir kütüphane bulunmaktadır. Müzede 570 adet kitap, 260 adet resim (cinayet resimleri), 1973-1985 yılları arasında Ermeni örgütü ASALA tarafından öldürülen diplomatların fotoğrafları korunmaktadır. Müzenin giriş kapısı Selçuklu geleneklerine göre yapılmıştır. Anıt, üçgen arazinin odak noktasında yükselmektedir. Suni bir tepenin ortasında konuşlandırılan 5 kılıcın da eğri uçları yukarıda birleşerek kubbe şeklini almaktadır. Bu haliyle Selçuklu türbelerini andırmaktadır.
- Leylek Heykeli :
Iğdır şehir merkezinin girişinde bulunan devasa iki leyleğin bulunduğu heykel; leyleklerin Iğdır'ın sembollerinden biri olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.
Turizm
Bölgede kendine has özellikleri olan Iğdır, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Çukurova´sı olarak anılmaktadır. Tarihi, kültürü, folkloru, doğa güzellikleri ve özel iklim özelliği ile dört mevsimi bir günde yaşatan ve üç ülke ile sınır olan yakın zamanda bölgenin turizm merkezi olan ilin ayrı bir güzelliği de, ovasındaki meyve bahçeleri, pamuk tarlaları yamaçlarındaki kır çiçekleri, yaylalar, doğal su kaynakları ve ile hayat veren Aras Nehri ile Ağrı Dağı kentin turizm potansiyelini ortaya koyar. Ayrıca Ağrı Dağı, Iğdır'ın her noktasından görülebilmektedir.
Kentte dini günler olan Nevruz Bayramı ve Muharrem ayı ile 14 Kasım´da ilin düşman işgalinden kurtuluşunda çeşitli etkinlikler düzenlenir. Ayrıca Iğdır´da başta Kayısı Festivali, Korhan Yaylası Festivali ve Geleneksel Ağrı Dağı Festivali olmak üzere birçok festival düzenlenmektedir.
Gelenek ve görenekler
- Evlenme: Evlenmede bazı devreler vardır. Bu devreler; kız beğenme, elçi gitme, söz kesme ve belge takma, nişan ve düğündür.
- Kız Beğenme: Evlenme çağına gelen gençler ailenin iznini aldıktan sonra düğün gibi yerlerde kız beğenirler.
- Elçi Gitme: Erkek tarafı kız ailesince de beğenilirse kız tarafına hatırı sayılır kişilerle elçi gönderilir. Kız evine giden elçiler Allah'ın emrini alarak kızın rızası alınıp kız babasından istenir.
- Söz Kesme ve Belge Takma: Kız tarafından söz alınınca erkek tarafı birkaç gün sonra söz kesmek için kız evine gider. Erkek tarafı bu gidişinde şeker, kolonya götürerek oradakilere ikram eder. Kız tarafına verilecek başlık ve altın gibi diğer şeyler kesin karara bağlanır. Daha sonra hayır dualarla kızın parmağına belge yüzüğü takılır.
- Nişan: Kararlaştırılan günde nişan töreni yapılır. Nişan törenini bazı aileler çalgısız yemekli yaparlar. Bazı aileler ise çalgılı yaparlar. Düğünün bir safhasında kıza yüzük takılır. Erkek ailesi tarafından altın ve bilezikleri takılırken kız ve oğlanın yakın akrabaları ve komşuları da hediyelerini verirler.
- Düğün: Nişandan sonra düğün günü her iki aile tarafından kararlaştırılır. Düğünden bir-iki gün önce düğün hazırlıklarına başlanır. Her iki aile alışveriş için pazara çıkar ve alınan eşyalar genellikle gelin ve gelin akrabalarına alınır. Bunun yanında söz kesme esnasında taahhüt edilen eşyalar alınır. Düğün töreninin yapıldığı günün ertesi gelinin duvağına gidilir. Burada da kızın ve erkeğin akrabaları çeşitli hediyeler verirler.
- Koç Katımı: Bu yörenin en eski geleneklerinden biridir. Bu adet koyun sürüleri olanlar arasında yapılır. Ekim ayının son haftasında yapılan bu törende koçlar renk renk boyanır, çeşitli meyve (elma vs.) ve şekerlemelerle süslenir. Koç katımı günü bayram havasında yaşanır. Koçlar sürünün içerisine bırakılır.
- Kirvelik: Kirvelik, Oğuz Türkleri'nden kalmış bir gelenektir. Ayrıca, Müslümanlar için de çocukları sünnet ettirmek İslam dininin gereklerindendir. Kirveleri çocuk sahipleri seçerler. Eskiden olduğu gibi bugün de kirveliğe çok büyük önem verilir. Şöyle ki kirve, kirve kızını alamaz. Bazı aileler sünnet yaparken aynen düğünde olduğu gibi çalgılı ve eğlenceli yaparlar. Bazı aileler ise yemekli yaparlar. Çocuklara sünnet olduktan sonra davetliler ve yakınları tarafından para ve çeşitli hediyeler verilir. Ayrıca, iki gün sonra da külden çıkarma yapılır.
- Bayram Görmeleri: Bayram günleri akrabalar dostlar birbirlerini ziyaret ederler. Yörede Nevruz Bayramı'na da ayrıca büyük önem verilir. Bu bayramda da dost, akraba ve hasta ziyaretine gidilir, hal ve hatır sorulur.
Muharrem ayı etkinlikleri
İl halkının bir kısmı Azeri kökenli olduğu için Azerbaycanlılar gibi Şiiliğin Caferi koluna mensuptur. Bu yüzden Kerbela Olayı özellikle Şiilerde büyük yasa yol açmıştır. Iğdır ve çevresinde Muharrem ayının ilk gününden başlayan 60 günlük yas tutma döneminde; eğlenmek, kız alıp vermek, düğün yapmak ve buna benzer hayır işlerinin yapılmamasına özen gösterilir. Muharrem ayının 10. gününe aşura, 9. gününe de tasua denir. Yas, ilk 10 günde belirgin bir biçimde tutulur. Muharrem'in birinci günü, Kerbela Yası'nın birinci günüdür. Camilerde ve evlerde mersiyeler okunur. Mersiyeye gelmek sevap sayılır.
9. gün olarak adlandırılan Tasua 'da; yemek ve ihsan verilir, tıraş olunmaz, banyo yapılmaz, kana kana su içilmez, çamaşır yıkanmaz. Her caminin bir destesi oluşturulur. Bu desteler, köy köy dolaşarak zinciri vücuduna vurarak Şahsey tepinir. 10. gün olan Aşure'de şii imamlarından biri olan Ali oğlu Hüseyin'in öldürülmesi dolayısıyla en büyük yas tutulur. Bu günde genellikle herkes siyah giyinir. Desteler, oldukça coşkulu bir şekilde zincir vurur. 10. günün öğle vaktine kadar bu törenler yapılır. Aşura gününde Iğdır'da her yer kapalıdır. Hatta Caferi Mezhebi´ne bağlı olmayanlar bile bu geleneğe uyup iş yerlerini açmazlar, törenlere katılırlar. Muharrem ayı boyunca camiler dolup taşar. Camilerde Kur'an'dan ayetler okunur ve hocalar halka Kerbela Olayı'nı anlatır.
Nevruz Bayramı kutlamaları
Nevruz, Iğdır halkında tabiatın uyanış duygusunu canlandırır ve büyük coşku yaratır. Iğdır'da 21 Mart'ta kutlanan Nevruz Bayramı'nda yapılan etkinlikler:
- Evler ve bahçeler yeniden temizlenir, boya-badana yapılır. Halı ve kilimler yıkanır.
- Aile fertleri imkânlar ölçüsünde bayramlıklar alır ve giyinir.
- 21 Mart'tan 3 hafta önce buğday ekilir ve Nevruz günü yeşil halde toplanarak aşurede kullanılır.
- Yeddi-Levin denilen ve en az 7 çeşitten oluşan çerez ve meyve hazırlanır.
- Fakir ve yoksullara yardım edilir.
- Küs olanlar barıştırılır.
- Hasta ziyaretlerine gidilir.
- Baca baca yapılır (Ateş yakılıp üstünden atlanır).
- Kapılara gizlice kulak asılır.
- Yumurtalar kırmızıya boyanır ve tokuşturulur.
- Kapılara şal asılır.
- Çeşitli eğlenceler düzenlenir.
- Kabir ziyaretleri yapılır.
- Nişanlı kıza Nevruz hediyesi götürülür.
- Küfür edilmez, dedikodu yapılmaz ve kavga edilmez.
- Tatlı yapılıp, dağıtılır.
- Korkak olarak bilinen insanların üzerine su dökülür.
Halk Oyunları
Kafkas Oyunları'ndan özellikle Azeri Oyunları, bütün canlılığı ile Iğdır, Kars ve Ardahan başta olmak üzere Türkiye'nin birçok ilinde oynanmaktadır. Iğdır halkı ile Azerilerin halk kültürü bakımından yüksek derecede benzer olması bu iki halkın halk oyunlarının da yüksek derecede benzer olmasını sağlamıştır. Bu oyunlarda; kahramanlık, asalet, yardım severlik, vatan sevgisi, aşk, tabiat sevgisi gibi konular işlenmiştir. Bu oyunların tamamı veya en az biri ikisi her Iğdır'lı tarafından oynanabilinmektedir. Bu sayede kuşaktan kuşağa aktarılabilmektedir. Bu oyunlar genellikle; düğünlerde, sünnetlerde veya sevinçli günlerde oynanır.
Iğdır Yöresi Halk Oyunları'nda Çalınan Müzik Aletleri:
Garmon, Davul, Goşa Nağara, Tar, Kemençe, Balaban, Tulum, Tütek, Klarnet, Zurna
El Sanatları
Iğdır ve çevresinde el sanatlarında büyük bir canlılık göze çarpmaktadır. Köylerde özel kök boyanın kullanıldığı yün veya pamuktan birbirinden güzel halı, kilim, halça (bir tür kilim) örülmektedir. Bunların üzerinde genellikle Karabağ ve Kafkas motifleri görülmektedir. Bölgede bilhassa kış aylarının vazgeçilmez giyeceklerinden olan yün çoraplar da önemli bir yere sahiptir. Bunların üzerinde birbirinden farklı hayvan ve bitki motifleri görülmektedir.
Yöresel Yemekleri
Yöreye ait pek çok yemek bulunur. Bunlardan bazıları:
Taş köfte, Yoğurt Çorbası (Şorbası), Bozbaş, Tavuk Çorbası, Kavurma, Gaygana, Ayranaşı, Sabahaşı, Helise, Tandır şiş, Ekşili, Yağ Çorbası (Şorbası), Cılvır, Omacaşı, Sütlü Pilav, Tapan, Fetir, Omaç helvası, Kaysafa, Lepeli etli pilav, Erişte, Kuymak, Hasıda, Kete, Kelecoş, Patlıcan Reçeli, Nabat ve Kavut.
Kardeş şehirler
Galeri
-
- Yaycı Köyü'nden Ağrı Dağı
- Çalpala Köyü'ndeki Kiti Hidroelektrik Santrali
- Iğdır'dan Kışın Ağrı Dağı'nın Görünümü
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ Aralık ilçesinin kurulması ile kır nüfusu azalmıştır.
- ^ Karakoyunlu ilçesinin kurulması ile kır nüfusu azalmıştır.
Kaynakça
- Acar, Ziya Zakir. Her Yönüyle Iğdır, Iğdır M.E.Müd. Yayınları, Ankara. ISBN - 9391988
- Acar, Ziya Zakir. Iğdır'ın Göğe Uzanan Eli: Ağrı Dağı
- Belli, Oktay. Nuh'un Gemisi Sempozyumu, Doğubeyazıt Kaymakamlığı Yayınları No: 2, İstanbul.
- Besim, Akın (1975). Iğdır Ovasındaki Tarım İşletmelerinin Ekonomik Analizi ve Bölge İçin Optimum İşletme Planlarının Tesbiti, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi yayınları, Ankara.
- Buyruk, Hasan (2006). Tarihi ve Kültürel Varlıklarıyla IĞDIR, Iğdır Belediyesi Kültür Yayınları No: 2
- Çankaya, İslam (2010). Iğdır Neler İstiyor, Ankara.
- Çetinkaya, Nihat (1996). Iğdır Tarihi: (Tarih, Yer Adları ve Bazı Oymaklar Üzerine), Türk Dünyaları Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul.
- Güner, İbrahim (1993). İlimiz Iğdır, Iğdır İl Millî Eğitim Müdürlüğü Koruma ve Yaşatma Derneği Yayınları No: 1, Iğdır.
- Güner, İbrahim & Şimşek, Oğuz (1998). Iğdır’da Halk Takvimi ve Halk Meteorolojisi, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 33, İstanbul.
- Onk, Nizamettin (2006). Iğdır Tarihi, Türk Dünyaları Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul.
- Orkun, Veli (1955). Sürmeli Çukuru Iğdır Tarihi Coğrafyası, Iğdır.
- Uzundere, Ali Eşref (2002). İnsanlık suçu : Iğdır ve çevresinde Ermeniler'in Türk kırımı, T.C. Kültür Bakanlığı yayınları, Ankara.
Dipnotlar
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. () |
- ^ . 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015.
- ^ a b c Büyük Larousse Ansiklopedisi, Cilt 11 Iğdır maddesi, s: 5467, Milliyet Yayınları 1992
- ^ a b c d e f g 75. Yılında Iğdır, Iğdır Valiliği Yayınları
- ^ Her Yönüyle Iğdır, Ziya Zakir Acar, sf. 9
- ^ Azerbaycan Tarihi, Elmihan Ahundov
- ^ Her Yönüyle Iğdır, Ziya Zakir Acar, sf. 20
- ^ Her Yönüyle Iğdır, Ziya Zakir Acar, sf. 21-22
- ^ Önasya Dergisi, Sayı 55, Mart 1970
- ^ Her Yönüyle Iğdır, Ziya Zakir Acar, sf. 23
- ^ Fahrettin Kırzıoğlu, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1451-1590), Sevinç Matbaası, Ankara, 1976, s.317
- ^ a b c Temel Britannica Ansiklopedisi, Cilt 8, Ek madde:Iğdır, s: 8.5 ve 8.6, Hürriyet Yayınları 1992
- ^ Çınaraltı Dergisi, 1942, M. Fahrettin Kırzıoğlu
- ^ a b c Karakoyunlu, Temmuz 2000, Karakoyunlu Kaymakamlığı Kültür Yayınları, Nizamettin Onk
- ^ . 2 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2008.
- ^ a b Hacı Ekber Tufan'ın Anıları, Nizamettin Onk
- ^ Hacı Ali Ekber Tufan'ın Anıları, Nizamettin Onk
- ^ Türk-Ermeni İlişkilerinde Gerçekler, 2000, s. 75-77, Abdurrahman Çaycı
- ^ Erivan: 1993, Cilt 1 s. 62, Voskepokrik Andranik
- ^ Kars Tarihi, 1953, M. Fahrettin Kırzıoğlu
- ^ a b c d e Kars Tarihi, 1953, M.Fahrettin Kırzıoğlu
- ^ a b c Kars İli ve Çevresinde Ermeni Mezalimi, 1970, M. Fahrettin Kırzıoğlu
- ^ a b c Hacı Ekber Tufan'ın Anıları, Pamukova Gazetesi, 27.11.1964, Iğdır
- ^ a b c d e f Sürmeli Çukurda Iğdır, Ziya Zakir Acar
- ^ Her Yönüyle Iğdır, Ziya Zakir Acar, sf. 39
- ^ Her Yönüyle Iğdır, Ziya Zakir Acar, sf. 39-40
- ^ a b İstiklal Harbimiz, Kâzım Karabekir
- ^ 20 Nisan 1924 Tarihli Anayasa 89. maddesinde "Türkiye coğrafi durumu ve ekonomik ilişkileri bakımından illere, iller ilçelere, ilçeler bucaklara ve bucaklarda kasaba ve köylerden meydana gelmektedir." hükmü getirilmiştir.
- ^ T.C. Resmî Gazete, 14 Haziran 1934
- ^ a b c Bayur, sf. 28
- ^ Sürmeli, Murat (2016). Iğdır’ın Demografik Yapısında Göç ve Ahıska Türkleri Örneği (PDF). Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları. s. 76. ISBN . 13 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ a b Her Yönüyle Iğdır, Ziya Zakir Acar, sf. 55
- ^ "Iğdır'dan Rusya'ya Bin Ton Kayısı İhracatı Yapıldı". 12 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2014.
- ^ Çankaya, sf. 22; Her üç ilin de bilgileri her ilin il tarım müdürlüklerinin internet sitelerinden alınmıştır.
- ^ Yeşil Iğdır Gazetesi, 3 Ocak 2006 tarihli sayısı
- ^ Çankaya, sf. 67
- ^ Güner & Şimşek, sf. 129
- ^ Iğdır Rasat İstasyonu, 2000 yılı verileri
- ^ Iğdır Jeoloji Araştırma Raporu, Serbülent Güney
- ^ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи, 1897 г. т. 71 Эриванская губерния. Н. А. Тройницкий, С.-Петербург, 1904. стр. 144
- ^ Türkiye Cumhuriyeti Başvekâlet İstatistik Müdürlüğü, 28 Teşrinievvel 1927, Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül I, sf. 230
- ^ a b Kars 1973 İl Yıllığı, s. 22-23
- ^ . 25 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2008.
- ^ a b Türkiye Nüfus Politikası (Population policy in Turkey), Erhard Franz,page 293
- ^ (Türkçe) Yılmaer, Esat. Sevilen valiyle ‘savaş’ MHP'ye kaybettirmiş 2 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .." Hürriyet. 5 Ağustos, 2002.
- ^ Iğdır Sevdası, Mücahit Özden Hun
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f g
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Merkez Nüfusu - Iğdır". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Iğdır Merkez Nüfusu". nufusune.com.
- ^ . 11 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2008.
- ^ 2009 yerel seçimlerde mensubu olduğu parti olan DTP'den Iğdır Belediye Meclis Üyesi seçilen Hüseyin Malk, M. Nuri Güneş'in 21 Ocak 2010 tarihinde KCK operasyonları nedeniyle tutuklanmasının ardından 1 Şubat 2010 tarihinde vekaleten belediye başkanlığına getirildi. 11 Ekim 2013 tarihine kadar bu görevi vekaleten icra eden Hüseyin Malk, 11 Ekim 2013 tarihinde belediye başkanlık görevine asaleten getirildi; Hüseyin MALK - Iğdır Belediye Başkanı
- ^ . 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2007.
- ^ . 7 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2007.
- ^ . Emlakkulisi.com. 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2011. (WebCite®) 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Iğdır'ın havalimanı 56 milyon TL'lik yatırımla tamamlandı". Hürriyet.com.tr. 28 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Temmuz 2012. (WebCite®) 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Radyo ve Televizyon Üst Kurulu - Karasal Yayın Frekans / Kanal Sorgulama". www.turkiye.gov.tr. 26 Nis 2024. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Nisan 2024.
- ^ "T.C. Başbakanlık Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü 2006 Yılı Faaliyet Raporu". Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü. 12 Aralık 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Şubat 2011.
- ^ a b "Gençlik ve Spor". Iğdır Valiliği. igdir.gov.tr. 12 Aralık 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Şubat 2011.
- ^ Sanat Tarihi Araştırmaları, İstanbul 1970, Rahmi Ünal
- ^ . CNNTürk.com. 29 Temmuz 2011. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2011. (WebCite) 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ . 23 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2007.
- ^ Iğdır Soykırım Anıtı(makale), Prof. Dr. C.A.Kıyasi
- ^ a b c d Kültür ve Turizm Yönleriyle Iğdır, Ziya Zakir Acar
- ^ Iğdır Düğün Adetleri, Hidayet Demirel
- ^ a b c İlimiz Iğdır, 1993, Doç. Dr. İbrahim Güner
Dış bağlantılar
' hakkında daha fazla bilgi edinin | |
Commons'ta dosyalar | |
Vikikaynak'ta belgeler |
- Iğdır Valiliği 1 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Iğdır Belediyesi 28 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Igdir Igdir ilinin merkezi olan sehirdir Turkiye nin Dogu Anadolu Bolgesi nin Erzurum Kars Bolumu nde yer almaktadir Il merkezi 3 beldeden ve 49 koyden olusmaktadir Igdir merkez ilce nufusu 2020 ADNKS sayimi itibariyla 96 887 olup koy ve belde nufuslariyla birlikte 142 559 dur IgdirSehirIgdir Belediyesi nin sinirlariIgdirTurkiye haritasinda gosterIgdirIgdir Avrupa Avrupa haritasinda gosterIgdir in Turkiye deki konumuUlke TurkiyeBolgeDogu AnadoluBolumErzurum KarsIlIgdirIdare Belediye BaskaniMehmet Nuri Gunes DEM Parti Yuzolcumu Sehir1 479 km Rakim850 mNufus 2020 Kent201 304Zaman dilimiUTC 03 00 UDAS Posta kodu76000Alan kodu0476Plaka kodu76Resmi site Igdir Belediyesi Turkiye nin en yuksek dagi olan Agri Dagi nin yuzolcumunun ucte ikisi il merkezine bagli Suveren koyu nun sinirlari icindedir Onemli bir kultur kavsaginda bulunan Igdir Ermenistan ile de komsudur Turkiye nin Ermenistan ile sinirini belirleyen Aras Nehri Arpacay ile birlestikten sonra Igdir sinirlari boyunca akar Bu nehir Igdirlilarin bir nevi hayat damaridir Koken bilimiOguz Han yirmi dort Oguz boyundan yirmi birincisi sayilan Ic Oguzlar in Ucoklar koluna mensup idi Kentin ismi Oguz Han in alti oglundan biri olan Deniz Han in en buyuk oglu olan Igdir Bey den gelir Igdir in sozcuk anlami iyi buyuk ulu unlu ve sahip tir Yore halki Igdir adini Idir olarak telaffuz etmektedir Ermenice Իգդիր Igdir iken Kurtcede Idir Azericede ise sehrin adi Igdir olarak telaffuz edilir TarihceIgdir da yapilan arkeolojik calismalar bolgede yasamin cok oncelerde basladigini ve bolgenin bircok uygarliga ev sahipligi yaptigini gostermektedir Islamiyet oncesi donem Urartu civi yazisi MO 5000 4000 yillarinda bugunku Azerbaycan Surmeli Cukuru ve Dogu Anadolu da yerlesen Hurrilerden sonra Mittaniler Hititler Asurlular Kimmerler Medler Persler Sumerliler ve Subailer gibi kavimlerin Orta Asya dan gelerek bolgeye yerlestigi bilinmektedir MO 900 MS 600 tarihlerinde kraliyet merkezi Van da bulunan ve tum Dogu Anadolu Bolgesi ni idaresi altinda tutan Urartu Kralligi nin kendisine bagli kurdugu kucuk beyliklerden biri de Surmeli adiyla bilinen Karakale sehridir 149 yillarinda Bulgar Turkleri olan Arsakli gocebeler Sakalar i yenip Karakale yi bir kraliyet merkezi yaptilar 224 yilina kadar Urartular la sik sik el degistirerek Arsaklilar in egemenliginde kalan bolgelerdeki Roma halklari da Arsaklilar in egemenligini kabul etti Igdir ve cevresinde 660 yillarinda atli gocebe halinde yasayan Saka Turkleri nin Kafkaslar i asarak bolgeye gelmesiyle Urartu egemenligi son buldu 226 651 tarihlerinde bugunku Iran ve Dogu Anadolu da hukum suren Sasaniler 645 yilina kadar Igdir ve cevresini elinde tuttular Bolge 2 yilligina Bizanslilar in egemenligine gectiyse de Muslumanlar bolgeyi tekrar ele gecirdiler Islamiyet donemi 646 1071 638 yilinda Halife Omer doneminde bolgede Islamiyet yayilmaya basladi 645 yilinda Halife Osman doneminde Erzurum da buyuk Bizans ordusu yenilgiye ugratilinca Aras boylari Muslumanlarin eline gecti Eyalete donusturulen Surmeli ve Sahat Cukurlarinin Revan ve Igdir basina degismeli olarak Arap ve Turk valiler gonderildi Abbasiler doneminde ise bolgeyi sadece Turk valiler yonetmeye basladi Selcuklular donemi 1071 1239 Selcuklu Hanedani 1048 yilindaki Pasinler Savasi ndan sonra Igdir ve cevresine yerlesmeye basladilar Sultan Alparslan in 1071 de Bizans Imparatorlugu ile yaptigi Malazgirt Savasi nin ardindan Igdir ve cevresi kesin olarak Selcuklu egemenligine girmistir Bolge cogunlukla Kayi boyunun idaresinde kalmistir 1239 da Mogol istilasi baslayinca Kayilar Surmeli Cukuru nu terk edip batiya goc etmisler ve Osmanli Beyligi ni kurmuslardir Karakoyunlular donemi 1404 1469 Karakoyunlu hukumdari Kara Yusuf Nahcivan cevresinde Cagatay ordusunu yenince Surmeli cukuruna girdi Karakoyunlu Turkleri Igdir ve Revan in koylerine yerlesmeye basladilar 1420 yilinda Igdir bir ilce olarak Revan iline tabi oldu Karakoyunlular Surmeli ve Serhat cukurlarinda 65 yil hukum surduler Akkoyunlular donemi 1469 1502 Baskenti Diyarbakir dan Amid Tebriz e tasiyan Akkoyunlular Aras boyuna ve Gurcistan a yaklastilar 1469 yilinda Akkoyunlu hukumdari Uzun Hasan Surmeli Cukuru Igdir Ovasi ve Sahat Cukuru na Revan Ovasi girdi Bunun uzerine Karakoyunlular Horasan a goc etti Uzun Hasan buralari ele gecirdiginde bir sure burada dinlendi Akkoyunlular cagi sulama icin buyuk kanallar acilmasiyla bag ve bahcelerin arttirilmasiyla Igdir in en parlak ve en verimli cagi oldu Safeviler donemi 1502 1514 1551 1554 1555 1578 1604 1635 1639 1724 1735 1736 1500 yilinda Akkoyunlu Elvend Han ozellikle Revan Igdir ve Karakoyunlu dan eli silah tutan gencleri silah altina alip Akkoyunlu ordusunun guclenmesi icin onlari yetistirmeye basladi 1502 yilinda Safevi hukumdari Sah Ismail e savas acan Elvend Han onunla Serur civarinda karsilasti O yil savasi kazanan Sah Ismail bu bolgeyi Siilestirmesi icin Sevinduk Han in emrine verdi Osmanlilar donemi 1514 1551 1554 1555 1578 1604 1635 1639 1724 1735 Osmanli tahtina oturur oturmaz Safevilere savas acan Yavuz Sultan Selim 22 Agustos 1514 te Caldiran Muharebesi yle icinde Surmeli Cukuru nun da bulundugu Tebriz e kadar olan topraklari Osmanli Devleti ne katti Ancak Yavuz Sultan Selim den sonra bolge surekli el degistirmeye basladi Ozellikle 1551 yilinda Sah Tahmasb in Igdir a girmesi nedeniyle Kanuni Sultan Suleyman dogu seferine cikti Surmeli Cukuru nu denetim altina alip 17 Temmuz 1554 te Revan Kalesi ni alarak sehre girdi 1555 yilinda imzalanan Amasya Antlasmasi yla Sah I Tahmasp Osmanlilarin Kars Igdir Revan Erivan ve Tebriz cevresindeki egemenligini kabul etti 23 yil sonra antlasma bozuldu ve buralar tekrar Safevilerin eline gecti 1578 yilindaki Cildir Meydan Savasi ndan sonra Aras boyu tekrar Osmanlilarin eline gecti 1583 yilinda Osmanli idari teskilatinda Aralik sancagi adiyla Revan Erivan eyaletine baglanan Igdir 1604 yilinda Sah Abbas in saldirmasiyla yeniden Osmanlilarin elinden ciksa da 8 Agustos 1635 tarihinde sefere cikan IV Murat tarafindan tekrar ele gecirildi ve 17 Mayis 1639 da Kasr i Sirin Antlasmasi na kadar kesin olarak Osmanli egemenliginde kaldi Bu antlasmayla iki ulke arasinda sinir olustururken Sahat Cukuru nda bulunan Revan ve cevresi Safevi hakimiyetine girdi Bu tarihi izleyen yillarda yoredeki kentleri yerle bir eden siddetli bir depremden sonra Igdir sehri bugunku yerinde 1664 te kuruldu Osmanli Imparatorlugu 1718 1730 yillari arasinda Lale Devri ni yasarken Iran da Sunni Afganlarla Sii Safeviler arasinda kanli mezhep catismalari yasaniyordu Bu kargasadan faydalanip Revan i ele gecirmek isteyen Osmanlilar 3 Ekim 1724 te Revan ve cevresini yeniden egemenligi altina aldi Kendini toparlayan Safevi Devleti Osmanli ya savas acarak 4 Eylul 1746 da Igdir ve cevresini Kerden Antlasmasi yla topraklarina geri katti Bu baristan 1 sene sonra Nadir Sah in oldurulmesiyle Aras boylarinda bagimsiz hanliklar kuruldu Revan Hanligi donemi 1747 1828 Igdir ve cevresi 1747 yilinda Aras boylarinda kurulan hanliklardan en guclusu olan Revan Hanligi nin sinirlari icindeydi Bu hanligin doneminde Igdir cevresindeki insanlarin refahi artti Yazin tarim ve hayvancilikta gelisen bolge kisin ozellikle sosyal hayatta gelisme gosterdi 19 yuzyilin baslarinda yayilimci bir politika izleyen Rusya 1826 yilindan baslayarak Revan Igdir ve Nahcivan da egemenlik kuran Revan Hanligi yla siddetli carpismalara girdi ve guclu Rus ordusu karsisinda direnemeyen hanligin son hakimi Huseyin Ali Han 1 Ekim 1827 de Revan Kalesi ni 22 Subat 1828 de ise tum hanligi Ruslara teslim etti Rus donemi Surmeli Sancagi 1828 1917 Bolgeyi yonetimi altina almak isteyen Rusya buraya Ermenilerin yerlesmesini desteklemis ve Ermeniler i yerlestirdigi Revan sehrinin adini Erivan olarak degistirmistir Ermeniler Revan Hanligi nin topraklari uzerinde yeni Ermeni koyleri kurdular 1905 yilinda Rusya da cikan ayaklanma Car II Nikolay i mesrutiyet yonetimini ilan ettirmek zorunda birakti Meclise Igdir cevresinden 2 milletvekili Ali Ekber Tufan ve Ali Mirza Bey gitti 1914 yilinda I Dunya Savasi basladiginda Enver Pasa nin 100 000 kisilik bir orduyla yola ciksa da Sarikamis Faciasi sebebiyle herhangi bir ilerleme kaydedilememistir 1917 de patlak veren Rus Ihtilali Igdir ve cevresinde bir otorite boslugu yaratti Bu bosluktan dolayi Turkler ve Ermeniler anlasarak Meleklili Ali Ekber Tufan baskanliginda 5 Ermeni ve 5 Turk ten olusan Igdir Icra Komitesi ni 10 Mayis 1917 de kurdular Ermenilerin Mart 1918 de Baku ye saldirmasi uzerine bas gosteren anlasmazliklardan oturu Ermeniler komiteden istifa etti Hukumet konagi Igdir merkezinden Melekli ye tasindi Su an Igdir a bagli bir belde olan ama o yillarda bir koy olan Melekli ye tasinan hukumetin ihtiyaclarini Kacardogansali koyunden Abbasoglu Suleyman ve Igdirmavali Mesedi Tuccar Abbas Vurgun karsiliyordu Baskent Melekli olmak uzere Tuzluca Aralik Serur Vedibasar Zengibasar ve Serdarabad i kapasayacak sekilde Igdir Milli Cumhuriyeti ilan edildi Baskanligina Ali Ekber Tufan getirilen bu Cumhuriyet Osmanli Devleti Ve Bolsevik Rusya tarafindan taninan Mavera i Kafkasya Cumhuriyeti SEYM Meclisi tarafindan tanindi Bu sebeple Igdir Cumhuriyeti Bagimsiz Ilk Turk Cumhuriyeti olmustur Ermeni milislerin saldirilarinin artmaya baslamasi uzerine isbirligi halinde olan Igdir Melekli Karakoyunlu Aralik ve dan olusan bir ordu kuruldu Kafkasya da Turk Halklarini silahlandirmak adina yapilan gizli Tiflis Turk Kurultayi na katilan Ali Ekber Tufan Igdir halki uzerinde olusan soykirim endiselerini belirterek Mehmed Emin Resulzade nin yardimlariyla temin ettigi silahlari Igdir a ulastirmistir Silahlandirilan Igdir Milli Cumhuriyeti Kuvvetlerine Kazim Karabekir in talep uzerine gonderdigi icinde Sehit Cankirili Mehmet Cavus unda bulundugu bir manga egitim veriyordu Drastamat Kanayan Liderligindeki Ermeni milislerin ilk ciddi saldirisi Aralik 1919 da basladi Bunun uzerine Igdir da en kalabalik birligi melekli olmak uzere Vedibasar dan Abbas Kulu Bey 2000 Tuzluca dan Samil Ayrim 300 Aralik tan Merdanoglu Kurban Ali Meshedi Bilal Toksoz Ali Abuzeroglu Gani Haci Muharremoglu Settar Hasanoglu 100 er kisi Muhtar Bey Amarat tan 200 Asiret Kuvvetleri olarak Agri Dagi eteklerinden Hamid Gunes 300 Ali Mirza Bey 300 Haci Mirza Bey in 150 si atli olan 1 500 yardimci kuvvet olarak Nahcivan dan Kelbi Ali Han 3000 kisilik ordusu Ermenilerle catismaya basladi Temmuz 1919 da Ermeniler Melekli ye saldirdi Igdir kuvveti Ermeni milislere karsi koydu ve onlari Tasburun daki mevzilerine geri cekilmeye zorladi 5 Agustos 1919 da Agri Dagi cevresindeki asiretlerinde destegiyle Tasburun cevresindeki Ermeni gucleri yenilip Aras Nehri nin karsisina gecti 17 Ocak 1919 da Kars ta Cenubi Garbi Kafkas Hukumet i Cumhuriyesi kuruldu Kisa bir zaman sonra Ingilizlerin denetimi altindaki 12 000 Anzak askeri hukumeti basti ve oldurdugu 2 kisi disindakileri Malta ya surdu Wilson Ilkeleri adi altinda gozlem yapmaya gelen Amerika Genelkurmay Baskani James Harbord a Ali Ekber Tufan tarafindan bolge gezdirilerek Ermeni cetecilerin sistematik olarak gerceklestirdigi vahsetin aci hatiralari gosterilmis ve imza toplama gibi etkinlikler duzenlenerek General Harbord a sunulmustur General Harbord Itilaf Devletlerine Buyuk Ermenistan denilen yerde Ermeni goremedim raporunu iletmistir ve bu sayede Turk halkini tehlikeden onleyecek gecici bir sinir olusturulmustur Ayrica bu rapor Lozan Antlasmasi nda Igdir in Turkiye sinirlari icinde kalmasi konusunda buyuk onem arz etmistir fakat daha sonra bolgeye gelecek olan Baris Gucu adi altindaki 6 000 Ingiliz askerinin silah ve cephanesini Ermeni Ordusuna verecegi tahmin edilememistir Bazi tarihcilere gore bu saldirilar sirasinda Igdir halki uzerinde insan haklari ihlalleri yogun bicimde yasanmistir Ancak bazi Ermeni kaynaklarina gore de bu durumun tersi yasanmistir Osmanli Devleti nin vatandasiyken Bulgar ordusunda ve Rus ordusunda Osmanli Devleti ne karsi yapilan savaslara katilmis Dogu Anadolu Bolgesi nde Ermeni isyanlarini kiskirtmis ve isyanlara elebasilik etmis olan Andranik Ozanyan soyle anlatiyor Bana yasantinizin en mutlu gunu hangisidir diye sordular Ben de cevap olarak Bati Ermenistan in Gomer Koyu yakinlarinda sayica ustun Turk saldirganlara karsi Ermeni erkek ve kadinlarindan olusturulan kucuk bir grupla kendi yonetimimde yapilan carpismayi hatirladim II Kafkas Kolordu Komutanligindan III Ordu Komutanligi na 16 Mayis 1916 tarihinde gonderilen mesajda durum soyle ifade edilmistir Ermeni ceteleri sadece 1918 yili Nisan ayinda Igdir da 800 u askin Muslumani oldurmustur 21 Agustos 1919 tarihinde 12 Firka Kumandani Osman Nuri nin 15 Kolordu Kumandanligi na gondermis oldugu raporda Ermenilerin saldiri yapacagi yerlerdeki Hristiyanlari bir bahane ile bolgeden cektikleri ve bu sekilde Igdir ve Tuzluca eski adi Kulp civarindaki koylere aniden girmek icin hazirlandiklarini bildirmistir 5 Temmuz 1920 tarihli bir diger raporda 1918 yilindan beri Kars ve Igdir cevresinde oldurulen Musluman sayisinin 25 000 i gectigi kaydedilmistir Temmuz 1919 da Ermeniler Melekli ye saldirdi Igdir halk kuvveti Ermeni milislere karsi koydu ve onlari Tasburun daki mevzilerine geri cekilmeye zorladi 5 Agustos 1919 da Agri Dagi cevresindeki asiretlerinde destegiyle Tasburun cevresindeki Ermeni gucleri yenilip Aras Nehri nin karsisina gecti Kasim 1919 yilinda Ingiliz ve Rus birliklerinden silah temin ederek tekrar Igdir uzerine yuruyen Ermeni birlikleri Igdir ve Baskent Melekli yi muhasara altina almisti Gida ve cephane sikintisi ceken halk Dogu Beyazit ta bulunan Turk tumeninin Polatli ya hareket edecegi dedikodusuna dayanamayarak Iran ve Agri Karakose ye dogru milis guclerin esliginde hareket ettiler Godekli civarindaki halk ise Erzurum a dogru yola cikti Melekli de muhasara altinda kalan 3 000 civarinda sivil halki Dogu Beyazit tan destege gelen Celali Asireti Reisi Broki Hesso Telli Ibrahim Aga birlikleri kurtararak Dogu Beyazit ta misafir etmistir Iran in Hoy Maku Sengerkoy ve Kismistepe bolgelerinde kis aylarini gecirmek uzere kamp kuruldu 1920 Ilkbaharinda Iran da yerli halkin zulmune dayanamayan halk geri donerek Erhaci da kamp kurmus 1920 Ilkbaharinda saldiran Ermeni birliklerini geri puskurtmus ve daha sonra gelen TBMM Ordusu ile birlikte Igdir a tekrar geri donmuslerdir Civar koylerdeki olaylar Ermeni saldirilarindan kacan 14 koyun halki Kulluk Koyu nde toplandi Buradaki silahli milisleri silahsizlandiran Ermeniler halki toplu bir sekilde oldurmuslerdir Igdir dan Agri Dagi nin gorunumu Guney Bati Kafkas Musluman Merkez Komitesi Baskani Dr Esat Oktay in 5 Agustos 1919 tarihli raporunda Oba Koyu dahil olmak uzere 38 koyun de ayni kaderi paylasmis oldugu belirtilmistir Yerli Ermeniler Erivan da bosalan Turk koylerine gocuyorlardi Igdir halki ise bosalttigi koylere zaman zaman tekrar geri donuyordu General Dro nun birlikleri Kulluk Yayci Alikamerli Oba ve Hakmehmet koylerindeki halkla catistiktan sonra Kizilzakir Akyumak ve Melekli den geri puskurtulmustur Ermenilerin saldirilari sonucu silahsiz kalan halk canini kurtarmak icin Iran a kacmaya basladi 1919 un sonlarina dogru dagilan ve ortak bir direnis kuramayan Igdir halkini orgutlemesi icin Erzurum daki 15 kolordu komutani Kazim Karabekir in emriyle Igdir civarina birkac subayla asker gonderildi Ancak halk Yuzbasi Ahmet Cengiz Bey etrafinda toplandi Kerimbeyli Koyu nde Cengiz Bey Sura Hukumeti kuruldu Karakoyunlu da bir aksam toplanan Cengiz Bey ve adamlari Cavit Pasa nin yanina cikti Igdirlilara yuklu miktarda silah ve cephane verildi ve bunlar hic Ermeni yasamayan ve Ermenilerin giremedigi koylerden biri olan Melekli de yigildi General Dro1920 ilkbahari Turk Ermeni savaslari Ermenilerin saldiracaklarini tahmin eden Cengiz Bey Igdir cevresinden eli silah tutanlardan bir ordu kurdu Igdir in merkezindeki Ermeniler uzerine yurudu Puskurtulup Melekli de sikisan orduya Dogubayazit taki Kurt asiretlerinden destek kuvvetleri geldi Asiret kuvvetleri basinda olan kurtulusunda gore 3 000 kadar Turk u kurtarip Erhaci ya topladilar 19 Mart 1920 de General Dro komutasindaki Ermeni 2 Tumeni batidan Igdir Ovasi na saldirdi General Dro dan kacanlar Agri Dagi eteklerindeki koylere siginiyorlardi 5 000 in uzerindeki ahali Erhaci Golu cevresindeki Agri Dagi nin savunmaya elverisli yerlerinde mevzilendi 20 Mart 1920 de sabah saatlerinden itibaren General Dro kuvvetleri Erhaci ya top mermileriyle saldirdi Aksama kadar suren gerilla savaslariyla Ermenilere 1 000 e yakin kayip verdirildi Turklerden ise 30 40 civarinda kayip vardi Bu arada Erhaci ahalisiyle civar koylerden siginanlar korunakli siginaklarda saklandigi icin zarar gormedi Erhaci civarinda saklanan 5 000 in uzerindeki ahali Dogubeyazit uzerinden Iran Azerbaycani olarak kabul edilen Tebriz ve cevresine multeci olarak gitmisler ve Cumhuriyet kurulduktan sonra eski yerlerine donebilmislerdir Sag kalan Igdirlilarin eli silah tutanlari ise Milli Mucadele icin Ankara ya dogru yola cikmistir 8 Temmuz 1920 de Ermeniler Bayraktutan ve Kadikislak istikametinden Igdir a saldirdilar Ermenilere karsi koyamayacaklarini dusunen ahali Agri Dagi nin korunakli kayalarina kacarak koylerini terk ettiler Hemen hemen Igdir ilinin tamamina yakini terk edildigi icin Ermeniler Dogubeyazit a dogru gittikce ilerlemeye baslamislardi Turk dogu cephesi kuvvetlerinin Ermenistan seferi 1920 yilinin Eylul ayinda Kazim Karabekir komutasindaki birlikler harekete gecerek 29 Eylul 1920 de Sarikamis i alarak 1 Ekim 1920 de Kagizman a girdi Deli Halit Pasa komutasindaki tumen 30 Ekim 1920 de Kars Kalesi ni aldi 7 Kasim 1920 de Gumru ye girildi Dogu Cephesi Komutani Kazim Karabekir karargahini buraya kurdu Ayni gun Nahcivan daki Turk birlikleri Nahcivan cevresini ele gecirdi Dogu dan gelen Abbas Kulu Bey ile Tegmen Mustafa Kamil in emrindeki 3 000 kadar egitilmis kuvvet Zengibasar a ulasmis ve Revan onlerine kadar gelmisti Igdir a hareket emri veren Cavit Pasa 11 Tumen basinda Dogubeyazit in kuzeyindeki sarp kayalik yollarini asip Surmeli Cukuru na dogru yoneldi ve karargahi Suveren Ergof da kurdu 11 Kasim 1920 gecesi Turk kuvvetleri taarruza gecti ve 12 Kasim 1920 itibariyla Surmeli Cukuru nda bulunan Ermeniler buradan ayrildilar Kazim Karabekir Mustafa Kemal Pasa ya gonderdigi ve pek gizli tutulmasini belirttigi yazisinda Igdir yoresinin Yeni Turkiye Devleti nin sinirlari icerisine alinmasini belirterek soyle kaydetmektedir Ermenilerin esasen bir hukumet teskil etmeleri muskul Aras Nehri nin cenubuna ise katiyen hakim olamadilar Ben hududun daglardan degil Aras Nehri nden gecmesini teklif ettim ve zannediyorum ki oyle de olacak Kazim Karabekir Ermenistan 17 Kasim 1920 de Kazim Karabekir in one surdugu baris sartlarini kabul etmis ve bunun uzerine 22 Kasim 1920 de Gumru de baris gorusmelerine baslanmistir 2 Aralik 1920 de Gumru Antlasmasi imzalanarak Igdir ve cevresi Turklere verilmistir Antlasmanin imzalanmasindan bir gun sonra Ermenistan Kizil Ordu nun denetimine girince burada bir Sovyet Hukumeti kuruldugu icin bu antlasma onaylanamadi Bu yuzden Sovyet Rusya ile TBMM Hukumeti arasinda 16 Mart 1921 de imzalanan Moskova Antlasmasi ve Kars Antlasmasi yla Igdir Turklere verildi Il merkezi 14 Kasim 1920 tarihinde Kazim Karabekir Pasa nin ordulari tarafindan ele gecirilmistir Nitekim Igdir da 14 Kasim tarihi ilin dusman isgalinden kurtarilisinin yildonumu olarak her yil torenlerle kutlanmaktadir 1924 yilinda ulke yonetimi yeniden yapilandirilirkenBayazit Vilayeti ne bagli bir nahiye 1934 yilindaKars a bagli bir ilce olan Igdir 1991 de SSCB nin dagilmasindan sonra Kafkasya da ortaya cikan karisikliklardan dolayi onemi artmasindan dolayi Ardahan la birlikte 3 Haziran 1992 tarih ve 21247 sayili Resmi Gazete de yayinlanarak yururluge giren 3806 sayili kanunla Kars tan ayrilarak il olmustur EkonomiTarim Igdir Kavunu Eskiden kervan yollari uzerinde onemli bir durak olan Igdir sehrinde ekonomi buyuk olcude tarima dayalidir Aras Nehri nin suladigi ova Dogu Anadolu Bolgesi ndeki en onemli bitkisel uretim alanlarindan biridir Igdir bahceden bahceye gecis yapan evleri ile unludur Bu bahcelerde kayisi ve elma agaclari vardir tarim icin elverisli olup seker pancari pamuk karpuz domates gibi cesitli meyve ve sebzeler yetistirilmektedir I Dunya Savasi nin ardindan Rus isgalinin kalkmasiyla pazarla baglantisi kesilen sehrin ekonomik yasami 1950 lere dek suren durgunluga girdi 1950 yilindan sonra Aras Nehri nin sulamada kullanilmasiyla urunlerde buyuk cesitlilik saglandi Yillik yagis tutarinin azligina yagis rejiminin duzensizligi ve buharlasma miktarinin fazlaligi da eklenirse ovadaki tarimda sulamanin ne derece onemli bir paya sahip oldugunu gorulur Sulamanin daha kapsamli yapilabilmesi icin Igdir Ovasi Bati Igdir Ovasi ve Dogu Igdir Ovasi olmak uzere iki bolume ayrildi ve boylece sulama projeleri baslatilmis oldu Bolgede 2000 yili itibariyla 16 500 dolayinda ciftci ailesi bulunmaktadir Bolge ciftcilerinin ancak yariya yakini toprak sahibidir Igdir Kayisisi Salagi Igdir Kayisisi Salagi dunyaca unlu olan ve sadece Igdir yoresi ile Kagizman da yetisen bu kayisi turunun sekli eliptik olup simetrik bir yapiya sahiptir Cekirdekleri uzun seritli ve tatli oldugundan kuruyemis olarak tuketilebilir Erkenci bir cesit oldugundan Haziran ayinin son haftasinda olgunlasmaya baslar Igdir in en yaygin kayisi turu olan Salak cesidinin bircok faydasi oldugu bilinmektedir 2013 yilinda Rusya ya 1 500 ton kayisi ihracati yapilmistir Igdir da Kayisi Agaci Varligi 2006 Salak 75Ordubat ve Teberze 20Agerik 5 2008 yili itibariyla Agri ve Kars illerinde toplam seker pancari uretimi 174 050 ton olarak gerceklesirken ayni yil Igdir da seker pancari uretimi 224 158 ton olmustur Iki ilde toplam kullanilan alan 4 540 Ha iken Igdir in alani 4 200 Ha dir Ancak Kars ve Agri seker fabrikalarina sahipken Igdir da seker fabrikasi bulunmamaktadir Hayvancilik Igdir in Mor Karaman cinsi koyunu Canli hayvan ticaretine yonelik olarak cok sayida koyun yetistirilir Bu yuzden koyunculuk birinci sigircilik ikinci plandadir Koyun suruleri yazin yaylalardaki sulak cayirlara cikarilarak otlatilir Seker pancari uretimi yayginlastiktan sonra sigir besiciligi gelisti Hayvanlardan sagilan sutlerin degerlendirildigi mandiralarda tereyagi ve kasar peyniri uretilir Igdir da Sigir Turu ve Sayisi 2000 Turu Il merkeziInek 13 900Dana 9 600Okuz 350Boga 900Manda 950Toplam 25 700 Hayvancilikta birinci sirayi koyun alir Onu sirasiyla keci sigir manda ve kumes hayvanlari izler Bolgede bulunan cayirlar kucukbas ve buyukbas hayvanlara yeterli gelmemektedir Bu yuzden hayvan yemleri hayvancilikta onem teskil eder Ovadaki kumes hayvanciliginda bas sirayi tavuk alir Onu hindi ordek ve kaz gibi cesitli kumes hayvanlari takip eder Cok eskiden beri surdurulen bu faaliyet ilkel metotlarla ve ilkel irklarla daha cok aile tavukculugu seklinde surdurulmektedir 2006 yilinda bolgeyi etkisi altina alan kus gribi salginina kadar aile basina 5 10 adet tavuk dusuyordu Kumes hayvanlarinin 90 lik bir kismi tavuklardan olusuyordu 2006 yilinin baslarinda ilde ele gecirilen kumes hayvanlarinin 98 inden fazlasi imha edilerek bolge halkina hayvanlarin degeri odenmistir Igdir Ovasi ve cevresi aricilik bakimindan son derece elverisli sartlara sahip olmasina ragmen aricilik faaliyetleri yeterince gelismemistir 2000 verilerine gore en cok kovan 7 249 ile Tuzluca ilcesinde bulunmaktadir Onu 642 kovanla merkez ilce 193 kovanla Aralik ilcesi ve 154 kovanla Karakoyunlu izlemektedir Bolgenin baslica ari irki Kafkas Ari Irki dir Kovan basina 20 25 kg bal uretimi dusmektedir Sanayi Kiti Hidroelektrik Santralinin Icinden gorunum Sanayi faaliyetleri yok denecek kadar az olan Igdir da bir tane Organize Sanayi Bolgesi vardir o da sehir merkezinde bulunmaktadir Kentte TMO ya ait silolar ve SEK e bagli Kars Sek Mama Isletmesinin bir sut toplama merkezi vardir Baslica sanayi kuruluslari dokuma sanayi kolunda calisan kucuk olcekli isyerleridir Igdir Kucuk Sanayi Sitesi nde 317 adet is yeri mevcut olup faal olan bu is yerlerinde halen 550 civari kisi calismaktadir Merkez ilceye bagli Calpala Koyu yakinlarinda Kiti Hidroelektrik Santrali bulunmaktadir Bu santral 1961 yilinda kurulup 1966 yilinda faaliyete gecmistir 2 tane tribunu bulunmaktadir Yillik ortalama enerji kapasitesi 6 GWh dir Madencilik Igdir yer alti kaynaklari bakimindan zengin degildir Merkez ilceye bagli Suveren Koyu cevresinde Ponza Tasi Suyun yuzeyinde durabilen ve hamamlarda sirt keselemek icin kullanilan delikli ve sungerimsi tas madenine rastlanir Ayrica Nahcivan a olan sinir kapisinin Igdir ekonomisine olan katkisi buyuktur fakat buradaki sinir kapisinda ticaret cesitliligi tam sinir kapisinin sehrin gelisimini buyuk oranda hizlandirdigi donemlerde sinirlandirilmistir Bu sinirlamada yore halkinin Nahcivan dan devamli olarak kacak mazot getirmesi etkilidir Ticaret Tarim ve hayvancilik 1992 yilina kadar bolgenin en onemli iktisadi faaliyet kollari durumunda olmustur Ancak bu tarihten sonra gerek PKK nin eylemlerinin yogunluk kazanmasi gerekse Dilucu gumruk kapisinin acilmasiyla birlikte tarim ve hayvancilik hizla onemini kaybederken ticaret cazibesi artan bir sektor haline gelmistir Ticaret hayatini olumsuz yonde etkileyen en onemli nedenler bolgenin sinirda yer almasi onemli tuketim merkezlerine uzak olmasi islek karayollari uzerinde bulunmamasi sehirlesme olgusunun zayif olmasi ve sanayinin gelismemis olmasi gibi nedenlerdir CografyaIklim ve bitki ortusu Igdir dan Aras Nehri nin gorunusu Igdir in iklimi Dogu Anadolu Bolgesi tipi Karasal Iklimi dir Sehrin ovalik kesimleri Dogu Anadolu Bolgesi nin oteki kesimlerinde gorulen siddetli kara ikliminden fazlaca etkilenmez Bunun en onemli nedeni cevresinde bulunan Agri Dagi gibi yuksek alanlara gore alcakta olmasidir Kuytu konumuyla mikroklima olusturan Igdir Ovasi nda yer alan Igdir kentinde yillik ortalama sicaklik 11 6 C dir Oysa yalnizca 170 km uzakliktaki Kars ta bu ortalama 4 2 C dir Ovada kislar Erzurum Kars yaylasina gore daha yumusak yazlar ise daha uzun ve sicak gecer Kentte kisin 30 C ye kadar dusen ve yazin da 41 C yi asan hava sicakliklarina rastlanir Kuytulugu yuzunden Turkiye nin en az yagis alan kentidir Ozellikle yari kurak iklime sahip olmasi bitki ortusu Dogu Anadolu nun tipik bitkisel ortusu olan bozkir olmasina yol acmistir Orman acisindan ulkenin en yoksul bolgelerinden biridir Igdir Rasat Istasyonu nun 16 yillik olcum sonuclarina gore bolgede havanin yillik ortalama bagil nem degeri 63 u bulmaktadir Bagil nem orani yil icinde en yuksek degerini Aralik ayinda 73 en dusuk degerini de Temmuz ayinda 53 ulasmaktadir Yillik toplam 98 8 acik gune sahip bulunan Igdir da bu gibi gunlerin yil icinde en cok goruldugu ay Agustos 16 3 gun en az goruldugu ay ise Nisan dir 4 gun Bolgede acik gunler en fazla Haziran ile Ekim arasindaki aylarda gorulur Buna karsilik yilda 65 8 gunu bulan kapali havalar 10 gunun uzerindeki ortalamasiyla en cok Aralik Ocak ve Subat aylarinda gorulmektedir Ortalama VerilerAylar Oca Sub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas AraOrt En Yuksek C 2 6 5 6 12 8 20 1 24 3 29 4 33 7 34 4 29 1 21 2 12 6 4 9Ort En Dusuk C 7 3 4 9 0 1 6 5 10 5 14 3 18 3 17 7 12 2 6 1 0 2 4 2Ort Guneslenme Suresi saat 2 7 4 1 5 4 6 1 7 5 9 6 10 1 9 9 8 5 6 3 4 3 2 4Yagisli Gun Sayisi 5 8 6 5 7 6 11 2 15 0 10 6 5 5 4 1 4 0 8 3 6 9 6 2kaynak www meteor gov tr Jeoloji Kirectasi Igdir Ovasi kivrimli Alp sisteminin bir bolumu olan Ic Dogu Toros un ic kavisinin kuzeyinde bati dogu yonlu bir depresyon sahasinda yer alir Bolge icerisinde bulunan en yasli bicimlenim Paleozoik kirectaslaridir Ust pliosen Asagierhaci Koyu nun guneyi ile Surmeli Olgunlar ve Degirmenkoy cevresinde gorulur Ust pliosen Sert cimentolu yer yer capraz tabakalanmali kirikli ve pembe renkli grelerden olusmustur Lamellibrans ve gastropod icerirler Batida yuzeyde gorulen pliosen bicimlenimleri doguda ova tarafinda aluvyon altinda kalir ve gecirimsiz tabakanin kayacini olustururlar Igdir in hemen guneyinde yer alan Agri Dagi nin kuarterner bazaltik lavlari ovanin guney kisimlarini kismen ortmustur Buyuk Agri volkaninin cikardigi akici lavlar Karakoyunlu ve Tasburun bazaltlarinin olusumunda ana konilerin puskurtmeleri de etkili olmustur Ovadan guneye bakildiginda aralikli puskurtmelerin olusturdugu kademeli lav platolari dikkat ceker Bazaltlar siyah renkli ve kirikli bir yapi sergilemektedir NufusRus Carligi nin 1897 yilinda yaptigi nufus sayiminda Igdir sehir merkezinde 4 680 kisi yasamaktaydi Igdir il genelindeki dengeli dagilimin aksine sehir merkezinde Ermeniler cogunluktaydi Bunlarin 3 934 u 84 Ermeni 559 u 11 9 Rus 82 si 1 7 Azeri ve 72 i ise 1 5 Kurtlerden olusmaktaydi Ancak 1920 yilinda yasanan Turk Ermeni savaslari sonrasi Ermenilerin goc etmesiyle sehir merkezinin demografik yapisi degismistir Kazim Karabekir anilarinda 18 Mayis 1920 de Igdir a ayak bastiginda merkezde 400 civari ev bulundugunu belirtir Cumhuriyet Donemi nin ilk nufus sayiminin yapildigi 1927 yilinda Igdir ilce sinirlarinda koylerle birlikte sayilan nufusun 52 9 unun ana dili Turkce 47 sinin ise Kurtcedir 1927 de 3 716 olan merkez ilce nufusu 1935 te 6 737 olurken merkeze bagli koy ve bucaklardaki nufus 24 536 ydi Kent merkezinin nufusu 1940 ta 9 465 i kente bagli koy ve bucaklardaki nufus da 24 556 yi bulmus ancak II Dunya Savasi nin olumsuz etkileri nedeniyle 1945 te 8 644 e 1950 de de 7 826 ya dusmustur Merkeze bagli bucak ve koylerin toplam nufusu da 1945 te 24 995 e 1950 de de 31 585 e 1955 te de 39 585 e yukselmistir 1956 yilindan itibaren Devlet Su Isleri Genel Mudurlugu nun baslattigi sulama projeleri sonucu artan tarimsal etkinlikler sehir merkezinde nufusun artmasina yol acmistir Bu yuzden 1955 yilinda 9 646 olarak sayilan sehir nufusu ilk kez 1960 ta 10 000 i asarak 12 730 a 1970 te 21 420 ye 1975 te de 29 542 ye yukselmistir Ancak 12 Eylul 1980 oncesinde yasanan olaylardan dolayi 1980 de yeniden 24 352 ye dusen nufus bu donemden sonra hizla artmaya baslamis ve 1985 te 29 460 a 1990 da 35 858 e 1997 de 45 941 e ve 2000 de 59 900 e 2007 senesinde de 75 927 e yukselmistir Sehrin genel nufusu ise 2000 sayimlarina gore 168 634 tur Turkiye Istatistik Kurumu na gore 2007 nufusu 181 866 dir Il merkezi son yillarda Tuzluca ilcesinden kucuk bir goc almistir Ildeki nufus artis hizi ise 42 2 dir Nufusun yaklasik 25 i tarim 23 u hayvancilik 33 u ticaret ve sanayi ve 19 u da diger sektorlerde calismaktadir Sehrin nufus yapisini cogunluk olarakAzeriler ardindan ise sirasiyla Turkler ve Kurtler olusturur Gunluk konusmada genellikle Azerice Turkce ve Kurtce kullanilmaktadir Yil Toplam Sehir KirIgdir ilcesi Bayazit 1927 25 209 3 716 21 493Igdir ilcesi Kars 1935 31 273 6 737 24 5361940 34 021 9 465 24 5561945 33 639 8 644 24 9951950 39 411 7 826 31 5851955 49 235 9 646 39 5891960 50 727 12 730 37 9971965 58 222 15 701 42 5211970 68 159 21 420 46 7391975 81 618 29 542 52 0761980 77 887 24 352 53 5351985 89 269 29 460 59 8091990 95 732 35 858 59 874Igdir merkez ilcesi2000 102 648 59 880 42 7682007 119 432 75 927 43 5052008 121 848 75 824 46 0242009 122 780 76 950 45 8302010 123 570 77 912 45 6582011 127 609 81 162 46 4472012 128 976 82 656 46 3202013 130 134 83 944 46 1902014 132 110 86 567 45 5432015 133 704 88 476 45 2282016 134 480 89 247 45 2332017 136 155 91 261 44 8942018 137 613 92 340 45 2732019 140 267 94 946 45 3212020 142 559 96 887 45 6722021 144 663 99 276 45 387AltyapiBelediye Il belediye teskilati 1923 yilinda kurulmustur Il genelinde toplam 8 belediye vardir Gorevdeki Igdir Belediye Baskani Mehmet Nuri Gunes tir Halen belediyede 77 memur 3 daimi isci ve 371 gecici isci calismaktadir Belediye sinirlarin icerisinde 14 mahalle bulunmaktadir Igdir Belediye Baskanligi binasi Belediye Baskani Gorev Baslangici Gorev Bitisi Parti1 1923 1941 Cumhuriyet Halk Partisi2 1940 19463 Riza Yalcin 1946 19504 1950 19545 1955 1956 Bagimsiz 4 1956 1959 Cumhuriyet Halk Partisi6 1963 1980 Adalet Partisi1973 1977 Demokratik Parti1977 1980 Milliyetci Hareket Partisi 2 1981 1982 Askeri7 1984 1989 Bagimsiz8 1989 1994 Anavatan Partisi9 1994 1999 Dogru Yol Partisi10 Nurettin Aras 1999 2009 Milliyetci Hareket Partisi11 Mehmet Nuri Gunes 28 Mart 2009 1 Subat 2010 Baris ve Demokrasi Partisi12 1 Subat 2010 5 Nisan 201413 5 Nisan 2014 15 Nisan 201914 15 Nisan 2019 15 Mayis 2020 Halklarin Demokratik Partisi15 Enver Unlu Vali 15 Mayis 2020 9 Haziran 2020 Bagimsiz16 Huseyin Engin Sariibrahim Vali 10 Haziran 2020 18 Agustos 202317 Vali 18 Agustos 2023 9 Nisan 2024 11 Mehmet Nuri Gunes 9 Nisan 2024 Gorevde Halklarin Esitlik ve Demokrasi PartisiSaglik Ilde kamu saglik kuruluslari ile ozel sektorde calisan hekimlerle birlikte hekim basina 1 992 kisi duserken ulke ortalamasi olarak bu rakam 1 000 dolayindadir Arac gerec malzeme ve personel yetersizlikleri de dikkate alindiginda il genelindeki saglik hizmetlerinin cok yetersiz oldugu anlasilacaktir Igdir ili genelinde 3 adet Devlet Hastanesi 1 Ozel Hastane 1 Verem Savas Dispanseri 1 Ana Cocuk Sagligi ve Aile Planlamasi Merkezi 1 Saglik Meslek Lisesi 1 Acil Saglik Istasyonu 18 Saglik Ocagi 40 Saglik Evi 29 Eczane ve 30 civarinda ozel muayenehane bulunmaktadir Il genelinde 29 uzman hekim 59 pratisyen hekim 38 saglik memuru 314 ebe ve hemsire 220 diger personel olmak uzere toplam 661 saglik personeli gorev yapmaktadir Egitim Ilde okul oncesi egitim 4 anaokulu ve 23 anasinifinda gorulmekte olup sayilarinin artirilma calismalari devam etmektedir Ildeki toplam anaokulu ogrenci sayisi 1 897 dir 164 ilkogretim okulunda 50 000 e yakin ogrenci egitim ve ogretim gormekte olup 164 ilkogretim okulunun 29 u il ve ilce merkezlerinde 135 i koylerde bulunmaktadir Bu okullarin 66 sinda ikili egitim 98 inde ise normal egitim yapilmaktadir Derslik basina dusen ogrenci sayisi ise 50 kusurdur Ilde ilk ortaokul 1934 te ilk lise ise 1965 te acilmistir Ildeki ortaogretim kurumlarinda toplam 5 257 ogrenci egitim gormektedir Ilde 7 Genel Lise 2 Anadolu Lisesi 2 Anadolu Ogretmen Lisesi 1 Fen Lisesi 1 Imam hatip lisesi 2 Cok Programli Lise ve 5 Meslek Lisesi bulunmaktadir Ilin surekli goc almasi nedeniyle okullarin pek cogunda ikili ogretime gecilmek zorunda kalinmis olup derslik basina dusen ogrenci sayisinin asagiya cekilebilmesi icin cesitli egitim yatirimlari yapilmaktadir Ilde 1 i merkezde 3 u ilcelerde olmak uzere toplam 4 tane Halk Egitim Merkezi bulunmakta olup bu merkezlerde halka yonelik yaygin egitim calismalari devam etmektedir Ilde Kucuk Sanayi Sitesi bunyesinde bulunan Ciraklik Egitim Merkezi nde cirak ve kalfalara egitim ve ogretim verilmektedir Milli Egitim Mudurlugu bunyesinde Rehberlik Arastirma Merkezi egitim camiasina ve ozel egitime muhtac cocuklara hizmet vermektedir Ilde 1995 1996 doneminde egitim ve ogretime baslayan 1 Meslek Yuksek Okulu mevcut olup okulun 1999 2000 egitim ve ogretim yili itibariyla isletme muhasebe turizm ve otelcilik ithalat ve ihracat pazarlama bilgisayar programciligi ve maliye olmak uzere 7 bolumu muhasebe ve isletme dallarinda 7 gece bolumu olmak uzere toplam 10 bolumu ve 750 ogrencisi bulunmaktadir Igdir in merkez ilcesinde bulunan bazi liseler Igdir Lisesi Igdir Anadolu Ogretmen Lisesi Igdir Haydar Aliyev Fen Lisesi Igdir M E V Anadolu Lisesi Igdir Ataturk Anadolu Lisesi Igdir 125 Yil Anadolu lisesiUlasim Igdirli Turizm in Sehirlerarasi Otobusu Igdir da cevre il ilce ve komsu ulkeler ile baglantisi karayolu ve havayoluyla saglanmaktadir Bolge karayolu baglantisi sehirlerarasi ve sehirici olmak uzere ikiye ayrilir Sehirlerarasi yollar Erzurum Kars ve Dogubayazit tan gelerek Igdir in sehir merkezinde tek bir istikamette birlesir ve Dil Ovasi ni takip ederek Dilucu Sinir Kapisi ndan Nahcivan a dogru uzanir Sehirici yollar ise Dilucu Sinir Kapisi ndan Tuzluca ilcesinin Kars ve Erzurum la olan sinirina kadar uzanir Sehirde karayolu haricinde Kars Tren Istasyonu veya Kars Havaalani araciligi ile Kars a oradan da karayolu ile Igdir a ulasilir Igdir in Igdirli Turizm ve Bizim Igdir Turizm gibi seyahat acenteleri bulunmaktadir Kulluk Koyu yakinlarinda bulunan Igdir Havalimani nin insaati 1996 yilinda baslamis ancak 2001 yilinda tamamen durdurulmustu 12 Haziran 2010 tarihinde yeniden temeli atilarak yapimina devam edilen havalimani 13 Temmuz 2012 de acildi Su an ic hat ucuslarina hizmet etmektedir MedyaIgdir da ilk yerel gazete 28 Eylul 1950 de Cengiz Ekinci tarafindan cikarilan Igdir Gazetesi dir Ilk cikarilan dergi ise 30 Ekim 1950 de Ramiz Ozler tarafindan cikarilan Aras Dergisi dir Igdir da su an faaliyet gosteren 4 yerel gazete 1 kanal Igdir TV Yayin hayatina ara verdi ve 1 radyo Igdir FM vardir Bu gazetelerden 1 Eylul 1955 te Fazil Siktas tarafindan kurulan Yesil Igdir Gazetesi 50 yili askin suredir yayin hayatina devam etmektedir Diger onemli gazeteleri ise Guven Igdir Yasar ve Aras tir SporIlde ozellikle de merkez ilcede boks tekvando karate masa tenisi satranc bilardo voleybol basketbol gures vucut gelistirme judo ve halk oyunlari branslarinda sporcu yetistirilmektedir 10 adet ozel beden egitimi ve spor tesisi bulunan Igdir daki en buyuk stadyum profesyonel liglerde Igdirspor un saha islevini goren ve il merkezine iki kilometre uzaklikta olup 3500 kisilik acik seyirci tribunu olan Igdir Sehir Stadyumu dur Igdir da 22 spor kulubu 1 kapali spor salonu 1 cim saha ve 1 adet de toprak saha bulunmaktadir Sehrin en basarili ilk ve tek profesyonel takimi olan Igdirspor 1997 2007 yillari arasinda 2 Lig ve 3 Lig de mucadele edip tekrar amator kumeye dusmustur Ilin basketbol ve voleybol gibi spor dallarinda onemli bir basarisi bulunmamaktadir Kultur ve sanatIgdir il merkezinde merkez ilce ve Melekli beldesinde olmak uzere toplam 2 adet Halk Kutuphanesi mevcut olup bu kutuphanelerde kitap ve sureli yayin bulunmaktadir Sinema salonu mevcut olmayan Igdir da 29 Temmuz 2011 de bir 7 boyutlu sinema salonu simulatoru hizmete girmistir Kulturel ve dogal zenginlikler Karakale Harabesi Igdir Ovasi nin batisinda Ermenistan sinirinda savunmaya elverisli olarak Urartular zamaninda insa edilmistir Bolgenin en eski yerlesim kalesi olup Orta Cag a ait bir yerlesim ozelligi tasimaktadir Calpala Koyu nun 2 km batisindadir Selcuklu Harmandoven Kervansarayi Igdir Il Merkezi ni Asma Koyu ne baglayan yolun 25 kilometresinde bulunan kervansaray 12 yuzyil Selcuklu tas islemeciliginin en guzel eserlerinden biridir 1986 yilinda koruma altina alinmistir Ancak hala harabe halindedir Soykirim Anit Muze den bir Ermeni silahiKultepe Mezarligi Il merkezine bagli Melekli Beldesi yakinlarindadir 1913 yilinda yapilan kazilarda Urartular a ait bir mezarlik kesfedilmistir Ayrica sus esyalari silahlar ve muhurler de bulunmustur Kumbet Igdir in Cakirtas koyunde bulunmakta olan bu eser Selcuklular tarafindan yapilmistir Ancak bu kumbetin bakimsizliktan bazi yerleri onemli olcude tahrip olmustur Igdir Korgani Kalesi Kale Agri Dagi nin savunmaya elverisli sarp kayalarinda kervan ticaretini kontrol altinda tutmak icin Oguz Turkleri tarafindan 11 yuzyilda Igdir il merkezine 36 km uzaklikta kurulmustur Yapilan restorasyona ragmen yer yer bir kale harabesini animsatmaktadir Koc Basli Mezarlar Kocbasli mezar Hemen hemen Igdir Ovasi ndaki butun eski mezarliklarda bulunan koc basli mezarlar Igdir da kalici bir medeniyet izi birakan Karakoyunlular doneminden kalmadir Bu mezar taslari Karakoyunlulara gore yigit ve kahraman olan kisiler ile genc yasta olen genclerin mezarlarina dikilirdi Bu gelenek Karakoyunlular a Orta Asya Turk Kulturu nden gelmistir Cunku Karakoyunlular konar gocer bir topluluktu ve Karakoyunlularin iktisadi yapisi sadece hayvanciliga dayaniyordu Ayrica Igdir da Karakoyunlular ile ilgili 2 isim yerlesim birimlerine verilmistir Bunlardan biri Karakoyunlu ilcesi digeri ise merkez ilceye bagli Kuzuguden Koyu dur Igdir da bulunan Koc basli mezar taslari Erzurum Kultur ve Tabiat Varliklari Koruma Kurulu nca 1991 senesinde koruma altina alinmistir En cok basli mezar heykeli bulunduran merkeze bagli koyler Asagierhaci Bayraktutan Cakirtas Kulluk ve Yayci koyleridir Ermeniler Tarafindan Katledilen Sehit Turkler Anit ve Muzesi Ermeniler Tarafindan Katledilen Sehit Turkler Anit ve MuzesiIgdir i sembolize eden Leylek heykeli Bu anit 1915 1920 tarihleri arasinda bolgede yasayan Ermeni saldirilari sembolize etmektedir ve ilgili belgeler bulundurulmaktadir Her ay 4 000 civarinda ziyaretci muzeyi gezmektedir 350 m2 kapali Muze 2 havuz ve 36 m yuksekliginde 5 adet kilictan olusmaktadir Etrafi yesil alan ve park olarak insa edilmektedir Toplam 14 000 m2 alani kapsamaktadir Yerden yuksekligi 43 5 metredir Dolayisiyla Turkiye nin en yuksek anitidir Yapimina 1 Agustos 1997 tarihinde baslanmis ve 5 Ekim 1999 tarihinde hizmete girmistir Anit insaatinda Turkiye nin farkli illerinden getirilen mermerler kullanilmistir Ancak taslarin eskimesi uzerine restorasyona tabi tutularak 2005 yilinda yeniden ziyaretcilere ucretsiz olarak acilmistir Muzede Ermenilerin toplu oldurmesini ispatlayan ve Ermeni Soykirimi ni reddeden belgeler ve esyalar vardir Muze girisinin sag tarafindaki odada katliamlara ait fotograflar sol tarafindaki odada ise soykirim arastirmalari icin bir kutuphane bulunmaktadir Muzede 570 adet kitap 260 adet resim cinayet resimleri 1973 1985 yillari arasinda Ermeni orgutu ASALA tarafindan oldurulen diplomatlarin fotograflari korunmaktadir Muzenin giris kapisi Selcuklu geleneklerine gore yapilmistir Anit ucgen arazinin odak noktasinda yukselmektedir Suni bir tepenin ortasinda konuslandirilan 5 kilicin da egri uclari yukarida birleserek kubbe seklini almaktadir Bu haliyle Selcuklu turbelerini andirmaktadir Leylek Heykeli Igdir sehir merkezinin girisinde bulunan devasa iki leylegin bulundugu heykel leyleklerin Igdir in sembollerinden biri oldugunu acikca ortaya koymaktadir Turizm Igdir in sembolu olan leylek Bolgede kendine has ozellikleri olan Igdir Dogu Anadolu Bolgesi nin Cukurova si olarak anilmaktadir Tarihi kulturu folkloru doga guzellikleri ve ozel iklim ozelligi ile dort mevsimi bir gunde yasatan ve uc ulke ile sinir olan yakin zamanda bolgenin turizm merkezi olan ilin ayri bir guzelligi de ovasindaki meyve bahceleri pamuk tarlalari yamaclarindaki kir cicekleri yaylalar dogal su kaynaklari ve ile hayat veren Aras Nehri ile Agri Dagi kentin turizm potansiyelini ortaya koyar Ayrica Agri Dagi Igdir in her noktasindan gorulebilmektedir Kentte dini gunler olan Nevruz Bayrami ve Muharrem ayi ile 14 Kasim da ilin dusman isgalinden kurtulusunda cesitli etkinlikler duzenlenir Ayrica Igdir da basta Kayisi Festivali Korhan Yaylasi Festivali ve Geleneksel Agri Dagi Festivali olmak uzere bircok festival duzenlenmektedir Gelenek ve gorenekler Evlenme Evlenmede bazi devreler vardir Bu devreler kiz begenme elci gitme soz kesme ve belge takma nisan ve dugundur Kiz Begenme Evlenme cagina gelen gencler ailenin iznini aldiktan sonra dugun gibi yerlerde kiz begenirler Elci Gitme Erkek tarafi kiz ailesince de begenilirse kiz tarafina hatiri sayilir kisilerle elci gonderilir Kiz evine giden elciler Allah in emrini alarak kizin rizasi alinip kiz babasindan istenir Soz Kesme ve Belge Takma Kiz tarafindan soz alininca erkek tarafi birkac gun sonra soz kesmek icin kiz evine gider Erkek tarafi bu gidisinde seker kolonya goturerek oradakilere ikram eder Kiz tarafina verilecek baslik ve altin gibi diger seyler kesin karara baglanir Daha sonra hayir dualarla kizin parmagina belge yuzugu takilir Nisan Kararlastirilan gunde nisan toreni yapilir Nisan torenini bazi aileler calgisiz yemekli yaparlar Bazi aileler ise calgili yaparlar Dugunun bir safhasinda kiza yuzuk takilir Erkek ailesi tarafindan altin ve bilezikleri takilirken kiz ve oglanin yakin akrabalari ve komsulari da hediyelerini verirler Dugun Nisandan sonra dugun gunu her iki aile tarafindan kararlastirilir Dugunden bir iki gun once dugun hazirliklarina baslanir Her iki aile alisveris icin pazara cikar ve alinan esyalar genellikle gelin ve gelin akrabalarina alinir Bunun yaninda soz kesme esnasinda taahhut edilen esyalar alinir Dugun toreninin yapildigi gunun ertesi gelinin duvagina gidilir Burada da kizin ve erkegin akrabalari cesitli hediyeler verirler Koc Katimi Bu yorenin en eski geleneklerinden biridir Bu adet koyun suruleri olanlar arasinda yapilir Ekim ayinin son haftasinda yapilan bu torende koclar renk renk boyanir cesitli meyve elma vs ve sekerlemelerle suslenir Koc katimi gunu bayram havasinda yasanir Koclar surunun icerisine birakilir Kirvelik Kirvelik Oguz Turkleri nden kalmis bir gelenektir Ayrica Muslumanlar icin de cocuklari sunnet ettirmek Islam dininin gereklerindendir Kirveleri cocuk sahipleri secerler Eskiden oldugu gibi bugun de kirvelige cok buyuk onem verilir Soyle ki kirve kirve kizini alamaz Bazi aileler sunnet yaparken aynen dugunde oldugu gibi calgili ve eglenceli yaparlar Bazi aileler ise yemekli yaparlar Cocuklara sunnet olduktan sonra davetliler ve yakinlari tarafindan para ve cesitli hediyeler verilir Ayrica iki gun sonra da kulden cikarma yapilir Bayram Gormeleri Bayram gunleri akrabalar dostlar birbirlerini ziyaret ederler Yorede Nevruz Bayrami na da ayrica buyuk onem verilir Bu bayramda da dost akraba ve hasta ziyaretine gidilir hal ve hatir sorulur Muharrem ayi etkinlikleri Il halkinin bir kismi Azeri kokenli oldugu icin Azerbaycanlilar gibi Siiligin Caferi koluna mensuptur Bu yuzden Kerbela Olayi ozellikle Siilerde buyuk yasa yol acmistir Igdir ve cevresinde Muharrem ayinin ilk gununden baslayan 60 gunluk yas tutma doneminde eglenmek kiz alip vermek dugun yapmak ve buna benzer hayir islerinin yapilmamasina ozen gosterilir Muharrem ayinin 10 gunune asura 9 gunune de tasua denir Yas ilk 10 gunde belirgin bir bicimde tutulur Muharrem in birinci gunu Kerbela Yasi nin birinci gunudur Camilerde ve evlerde mersiyeler okunur Mersiyeye gelmek sevap sayilir 9 gun olarak adlandirilan Tasua da yemek ve ihsan verilir tiras olunmaz banyo yapilmaz kana kana su icilmez camasir yikanmaz Her caminin bir destesi olusturulur Bu desteler koy koy dolasarak zinciri vucuduna vurarak Sahsey tepinir 10 gun olan Asure de sii imamlarindan biri olan Ali oglu Huseyin in oldurulmesi dolayisiyla en buyuk yas tutulur Bu gunde genellikle herkes siyah giyinir Desteler oldukca coskulu bir sekilde zincir vurur 10 gunun ogle vaktine kadar bu torenler yapilir Asura gununde Igdir da her yer kapalidir Hatta Caferi Mezhebi ne bagli olmayanlar bile bu gelenege uyup is yerlerini acmazlar torenlere katilirlar Muharrem ayi boyunca camiler dolup tasar Camilerde Kur an dan ayetler okunur ve hocalar halka Kerbela Olayi ni anlatir Nevruz Bayrami kutlamalari Nevruz Igdir halkinda tabiatin uyanis duygusunu canlandirir ve buyuk cosku yaratir Igdir da 21 Mart ta kutlanan Nevruz Bayrami nda yapilan etkinlikler Evler ve bahceler yeniden temizlenir boya badana yapilir Hali ve kilimler yikanir Aile fertleri imkanlar olcusunde bayramliklar alir ve giyinir 21 Mart tan 3 hafta once bugday ekilir ve Nevruz gunu yesil halde toplanarak asurede kullanilir Yeddi Levin denilen ve en az 7 cesitten olusan cerez ve meyve hazirlanir Fakir ve yoksullara yardim edilir Kus olanlar baristirilir Hasta ziyaretlerine gidilir Baca baca yapilir Ates yakilip ustunden atlanir Kapilara gizlice kulak asilir Yumurtalar kirmiziya boyanir ve tokusturulur Kapilara sal asilir Cesitli eglenceler duzenlenir Kabir ziyaretleri yapilir Nisanli kiza Nevruz hediyesi goturulur Kufur edilmez dedikodu yapilmaz ve kavga edilmez Tatli yapilip dagitilir Korkak olarak bilinen insanlarin uzerine su dokulur Halk Oyunlari Gaytagi Oyunu Kafkas Oyunlari ndan ozellikle Azeri Oyunlari butun canliligi ile Igdir Kars ve Ardahan basta olmak uzere Turkiye nin bircok ilinde oynanmaktadir Igdir halki ile Azerilerin halk kulturu bakimindan yuksek derecede benzer olmasi bu iki halkin halk oyunlarinin da yuksek derecede benzer olmasini saglamistir Bu oyunlarda kahramanlik asalet yardim severlik vatan sevgisi ask tabiat sevgisi gibi konular islenmistir Bu oyunlarin tamami veya en az biri ikisi her Igdir li tarafindan oynanabilinmektedir Bu sayede kusaktan kusaga aktarilabilmektedir Bu oyunlar genellikle dugunlerde sunnetlerde veya sevincli gunlerde oynanir Igdir Yoresi Halk Oyunlari nda Calinan Muzik Aletleri Garmon Davul Gosa Nagara Tar Kemence Balaban Tulum Tutek Klarnet Zurna El Sanatlari Igdir ve cevresinde el sanatlarinda buyuk bir canlilik goze carpmaktadir Koylerde ozel kok boyanin kullanildigi yun veya pamuktan birbirinden guzel hali kilim halca bir tur kilim orulmektedir Bunlarin uzerinde genellikle Karabag ve Kafkas motifleri gorulmektedir Bolgede bilhassa kis aylarinin vazgecilmez giyeceklerinden olan yun coraplar da onemli bir yere sahiptir Bunlarin uzerinde birbirinden farkli hayvan ve bitki motifleri gorulmektedir Yoresel Yemekleri Yoreye ait pek cok yemek bulunur Bunlardan bazilari Tas kofte Yogurt Corbasi Sorbasi Bozbas Tavuk Corbasi Kavurma Gaygana Ayranasi Sabahasi Helise Tandir sis Eksili Yag Corbasi Sorbasi Cilvir Omacasi Sutlu Pilav Tapan Fetir Omac helvasi Kaysafa Lepeli etli pilav Eriste Kuymak Hasida Kete Kelecos Patlican Receli Nabat ve Kavut Kardes sehirlerNahcivan Azerbaycan Samahi Azerbaycan Tebriz Iran Mahackale Dagistan Susa Azerbaycan Mary TurkmenistanGaleriIgdir Ovasi Yayci Koyu nden Agri Dagi Calpala Koyu ndeki Kiti Hidroelektrik Santrali Igdir dan Kisin Agri Dagi nin GorunumuAyrica bakinizIgdir Sehir Stadyumu Igdir Ovasi Korhan Yaylasi Metzamor Nukleer Santrali Igdir Milli Cumhuriyeti Aras Turk CumhuriyetiNotlar Aralik ilcesinin kurulmasi ile kir nufusu azalmistir Karakoyunlu ilcesinin kurulmasi ile kir nufusu azalmistir KaynakcaAcar Ziya Zakir Her Yonuyle Igdir Igdir M E Mud Yayinlari Ankara ISBN 9391988 Acar Ziya Zakir Igdir in Goge Uzanan Eli Agri Dagi Belli Oktay Nuh un Gemisi Sempozyumu Dogubeyazit Kaymakamligi Yayinlari No 2 Istanbul Besim Akin 1975 Igdir Ovasindaki Tarim Isletmelerinin Ekonomik Analizi ve Bolge Icin Optimum Isletme Planlarinin Tesbiti Ataturk Universitesi Ziraat Fakultesi yayinlari Ankara Buyruk Hasan 2006 Tarihi ve Kulturel Varliklariyla IGDIR Igdir Belediyesi Kultur Yayinlari No 2 Cankaya Islam 2010 Igdir Neler Istiyor Ankara Cetinkaya Nihat 1996 Igdir Tarihi Tarih Yer Adlari ve Bazi Oymaklar Uzerine Turk Dunyalari Arastirma Vakfi Yayinlari Istanbul ISBN 9754981116 Guner Ibrahim 1993 Ilimiz Igdir Igdir Il Milli Egitim Mudurlugu Koruma ve Yasatma Dernegi Yayinlari No 1 Igdir Guner Ibrahim amp Simsek Oguz 1998 Igdir da Halk Takvimi ve Halk Meteorolojisi Turk Cografya Dergisi Sayi 33 Istanbul Onk Nizamettin 2006 Igdir Tarihi Turk Dunyalari Arastirma Vakfi Yayinlari Istanbul ISBN 975 498 177 9 Orkun Veli 1955 Surmeli Cukuru Igdir Tarihi Cografyasi Igdir Uzundere Ali Esref 2002 Insanlik sucu Igdir ve cevresinde Ermeniler in Turk kirimi T C Kultur Bakanligi yayinlari Ankara ISBN 9751730066Dipnotlar Bu madde onerilmeyen bicimde kaynaklandirilmistir Gosterilen kaynaklar kaynak gosterme sablonlari kullanilarak dipnot belirtme bicemine uygun olarak duzenlenmelidir Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin 2 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Haziran 2015 a b c Buyuk Larousse Ansiklopedisi Cilt 11 Igdir maddesi s 5467 Milliyet Yayinlari 1992 a b c d e f g 75 Yilinda Igdir Igdir Valiligi Yayinlari Her Yonuyle Igdir Ziya Zakir Acar sf 9 Azerbaycan Tarihi Elmihan Ahundov Her Yonuyle Igdir Ziya Zakir Acar sf 20 Her Yonuyle Igdir Ziya Zakir Acar sf 21 22 Onasya Dergisi Sayi 55 Mart 1970 Her Yonuyle Igdir Ziya Zakir Acar sf 23 Fahrettin Kirzioglu Osmanlilarin Kafkas Ellerini Fethi 1451 1590 Sevinc Matbaasi Ankara 1976 s 317 a b c Temel Britannica Ansiklopedisi Cilt 8 Ek madde Igdir s 8 5 ve 8 6 Hurriyet Yayinlari 1992 Cinaralti Dergisi 1942 M Fahrettin Kirzioglu a b c Karakoyunlu Temmuz 2000 Karakoyunlu Kaymakamligi Kultur Yayinlari Nizamettin Onk 2 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Subat 2008 a b Haci Ekber Tufan in Anilari Nizamettin Onk Haci Ali Ekber Tufan in Anilari Nizamettin Onk Turk Ermeni Iliskilerinde Gercekler 2000 s 75 77 Abdurrahman Cayci Erivan 1993 Cilt 1 s 62 Voskepokrik Andranik Kars Tarihi 1953 M Fahrettin Kirzioglu a b c d e Kars Tarihi 1953 M Fahrettin Kirzioglu a b c Kars Ili ve Cevresinde Ermeni Mezalimi 1970 M Fahrettin Kirzioglu a b c Haci Ekber Tufan in Anilari Pamukova Gazetesi 27 11 1964 Igdir a b c d e f Surmeli Cukurda Igdir Ziya Zakir Acar Her Yonuyle Igdir Ziya Zakir Acar sf 39 Her Yonuyle Igdir Ziya Zakir Acar sf 39 40 a b Istiklal Harbimiz Kazim Karabekir 20 Nisan 1924 Tarihli Anayasa 89 maddesinde Turkiye cografi durumu ve ekonomik iliskileri bakimindan illere iller ilcelere ilceler bucaklara ve bucaklarda kasaba ve koylerden meydana gelmektedir hukmu getirilmistir T C Resmi Gazete 14 Haziran 1934 a b c Bayur sf 28 Surmeli Murat 2016 Igdir in Demografik Yapisinda Goc ve Ahiska Turkleri Ornegi PDF Ankara Turkiye Barolar Birligi Yayinlari s 76 ISBN 978 605 9050 92 0 13 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 18 Subat 2020 a b Her Yonuyle Igdir Ziya Zakir Acar sf 55 Igdir dan Rusya ya Bin Ton Kayisi Ihracati Yapildi 12 Subat 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Subat 2014 Cankaya sf 22 Her uc ilin de bilgileri her ilin il tarim mudurluklerinin internet sitelerinden alinmistir Yesil Igdir Gazetesi 3 Ocak 2006 tarihli sayisi Cankaya sf 67 Guner amp Simsek sf 129 Igdir Rasat Istasyonu 2000 yili verileri Igdir Jeoloji Arastirma Raporu Serbulent Guney Pervaya vseobshaya perepis naseleniya Rossijskoj Imperii 1897 g t 71 Erivanskaya guberniya N A Trojnickij S Peterburg 1904 str 144 Turkiye Cumhuriyeti Basvekalet Istatistik Mudurlugu 28 Tesrinievvel 1927 Umumi Nufus Tahriri Fasikul I sf 230 a b Kars 1973 Il Yilligi s 22 23 25 Temmuz 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ocak 2008 a b Turkiye Nufus Politikasi Population policy in Turkey Erhard Franz page 293 Turkce Yilmaer Esat Sevilen valiyle savas MHP ye kaybettirmis 2 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hurriyet 5 Agustos 2002 Igdir Sevdasi Mucahit Ozden Hun Fasikul I Mufassal Neticeler Icmal Tablolari PDF 28 Tesrinevvel 1927 Umumi Nufus Tahriri DIE Erisim tarihi 28 Mayis 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link PDF 20 Ilktesrin 1935 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 20 Ilktesrin 1940 Genel Nufus Sayimi DIE 20 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2016 PDF 21 Ekim 1945 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 22 Ekim 1950 Umumi Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1955 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1960 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Subat 2021 1965 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1970 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1975 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1980 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1985 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1990 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2000 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2007 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2008 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2009 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2010 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2011 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2012 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 20 Subat 2013 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2013 2013 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 15 Subat 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 15 Subat 2014 2014 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 10 Subat 2015 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 10 Subat 2015 a b c d e f g Merkezi Dagitim Sistemi html Dogrudan bir kaynak olmayip ilgili veriye ulasmak icin sorgulama yapilmalidir Turkiye Istatistik Kurumu Erisim tarihi 13 Nisan 2016 Merkez Nufusu Igdir nufusu com Erisim tarihi 5 Subat 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Igdir Merkez Nufusu nufusune com Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link 11 Ocak 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Ocak 2008 2009 yerel secimlerde mensubu oldugu parti olan DTP den Igdir Belediye Meclis Uyesi secilen Huseyin Malk M Nuri Gunes in 21 Ocak 2010 tarihinde KCK operasyonlari nedeniyle tutuklanmasinin ardindan 1 Subat 2010 tarihinde vekaleten belediye baskanligina getirildi 11 Ekim 2013 tarihine kadar bu gorevi vekaleten icra eden Huseyin Malk 11 Ekim 2013 tarihinde belediye baskanlik gorevine asaleten getirildi Huseyin MALK Igdir Belediye Baskani 12 Ekim 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Eylul 2007 7 Subat 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Eylul 2007 Emlakkulisi com 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Subat 2011 WebCite 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Igdir in havalimani 56 milyon TL lik yatirimla tamamlandi Hurriyet com tr 28 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Temmuz 2012 WebCite 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Radyo ve Televizyon Ust Kurulu Karasal Yayin Frekans Kanal Sorgulama www turkiye gov tr 26 Nis 2024 9 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Nisan 2024 T C Basbakanlik Genclik ve Spor Genel Mudurlugu 2006 Yili Faaliyet Raporu Genclik ve Spor Genel Mudurlugu 12 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Subat 2011 a b Genclik ve Spor Igdir Valiligi igdir gov tr 12 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Subat 2011 Sanat Tarihi Arastirmalari Istanbul 1970 Rahmi Unal CNNTurk com 29 Temmuz 2011 1 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Ocak 2011 WebCite 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde 23 Temmuz 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Eylul 2007 Igdir Soykirim Aniti makale Prof Dr C A Kiyasi a b c d Kultur ve Turizm Yonleriyle Igdir Ziya Zakir Acar Igdir Dugun Adetleri Hidayet Demirel a b c Ilimiz Igdir 1993 Doc Dr Ibrahim GunerDis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden hakkinda daha fazla bilgi edininCommons ta dosyalarVikikaynak ta belgelerIgdir Valiligi 1 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Igdir Belediyesi 28 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde