Bu madde Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir Maddeyi Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Viki

Türk tarihi, günümüzdeki Türk halklarının ve yabancı halkların arasında Türk dilini konuşmuş olan Türk topluluklarının ortak tarihidir. Göktürklerden önce var olmuş Türk dili konuşan topluluklar bazı tarihçiler tarafından, Türk tâbiri yerine Ön Türk tabiri ile anılırdı.

Selçuk Bey'e ait olduğu düşünülen ve İran'da bulunan bir heykel kafası. New York Sanat müzesinde sergilenmektedir.

Hiung-nulardan kalan altın bir kemer bağı (MÖ 300)

Türkler'in siyasi bir topluluk olarak ilk tarih sahnesine çıkmalarının Hun (Hiung-nular veya Şiongnular) hükümdarlığı ile olduğuna dair iddialar vardır. Başlangıcı hususunda tartışmalar olsa da Türklerin tarihi, dünya tarihinin önemli bir parçasıdır. Avrasya ve Kuzey Afrika'da ortaya çıkan her halkın tarihi uzaktan veya yakından Türklerin hareketlerinden etkilenmiştir. Türkler doğu kültürlerini batıya ve batı kültürlerini doğuya taşımakla da önemli bir rol oynamışlardır. Kendi dinleri Tengricilikten sonra benimsedikleri yabancı dinlerin çok kez öncüsü ve savunucusu olmuş ve yayılmalarını ve gelişmelerini sağlamışlardır (Mani dini, Musevilik, Budizm, Ortodoks ve Nasturi Hristiyanlığı, İslam).^[]

Türk tarihinin başlangıcı

Dünya üzerinde yaşayan insan topluluklarının milletleşme süreci onların avcı-toplayıcılıktan çiftçi-çobancılığa geçmesi ile başlar. Türkleri oluşturacak insan topluluklarının MÖ 6000'lerde koyun yetiştiriciliğine başladığı düşünülmektedir. Bu tarih atlı göçebe Türk kültürünün başlangıcı olarak kabul edilebilir.

Türklerin atalarının MÖ 2500 ile MÖ 1700 yılları arasındaki Afanasiyevo kültürü ile ortaya çıktığı ve MÖ 1700 ile MÖ 1200 yılları arasındaki Andronovo kültürü ile devam ettiği savunulur. Bu ırkın savaşçı ve göçebe kültüre sahip olduğu, MÖ 1700 yılları sonrasında kitleler halinde Altay Dağları ile Tanrı Dağları arasındaki bölgeye yayıldığı bilinmektedir. Türkler, tarihe yaklaşık 4.000 yıl önce giriyor. Fakat Türklerin tarihi, MÖ VII. yüzyıldan hatta tam manasıyla MÖ III. yüzyıldan, ilk Büyük Türk Hakanı Tuman (Teoman) Yabgu'dan bilinir.

Milattan Önce 3. yüzyıl

MÖ 318: Büyük Hun Devleti'nin (Hiung-nu) kuruluşu ve Çin/Hiung-nu arasında
MÖ 240: Bozkır halklarına karşı Çin'in duvar inşası: Çin Seddi
MÖ 209: Hiung-nu lideri Teoman'ın ölümü ve Mete'nin Hiung-nuların (Hunların) lideri olması
MÖ 201: Kırgız halkından ilk kez söz edilmesi
MÖ 201: Pe-Teng Kuşatması

MÖ 2. yüzyıl

MÖ 187: Çin ve Hiung-nu arasında Baideng Muharebesi
MÖ 177-MÖ 165: Yüeçilerin Hiung-nular tarafından Kansu'dan Baktriane'ye sürülmeleri ve oradaki Helen Krallığını ortadan kaldırmaları
MÖ 177-MÖ 165: Hiung-nuların Çin'e akınları
MÖ 138-MÖ 126: Baktria'da elçiliği. Çin-İran ilişkileri

MÖ 1. yüzyıl

MÖ 49-MÖ 36: Çi-çi'nin Talas'a göçü (Batı Hiung-nu)

1. yüzyıl

48: Hiung-nuların ikiye bölünmeleri (Kuzey Hiung-nu ve Güney Hiung-nu)
93: Hiung-nuların Siyenpiler (Sien-pi) tarafından mağlup edilmeleri

2. yüzyıl

Aşağı İtil'de (Hazar denizi'nin kuzeyi) Hun varlığı

3. yüzyıl

216: Asya Hun Devleti(Büyük Hun Devleti) yıkıldı
260: Şan-şi'nin kuzeyinde Tabgaçlar

4. yüzyıl

304-351: Çin'in kuzeyinde Hiung-nu krallıkları (Han Zhao, Hou Zhao)
388-392: Çin'in kuzeyinde krallığı (Wei)
374-375: Avrupa Hunlarının Don Nehri'ni geçişi
386-409: Tabgaçlar Kuzey Çin'de (Kuzey Vey)
395: Kavimler Göçü

5. yüzyıl

402: Rouran'ın kuruluşu (Yüan Yüan/Avarlar?)
407-431: Çin'in kuzeyinde Hiung-nu krallığı (Xia)
422: Luoyang'ın Tabgaçlar tarafından alınışı
427: Romalılar ve Hunların ittifakı
434: Bizans ile Hunlar arasında Margos Antlaşması
440: Ak Hun (Eftalit) istilalarının başlaması
451: Attila Galya'da (bugün Fransa)
452: Attila'nın Roma seferi ve Papa I. Leo ile görüşmesi
480: Hazar denizi ile Tuna nehri arasında Ön Bulgarlar
480: 'nda Sasaniler 'e Ak Hunların yardım etmesi

Orta Çağ/Türkler

6'ncı yüzyıl

531-578: 'nın İranlı Hüsrev tarafından dikilmesi
534: Tabgaçların (Vey Hanedanlığı) dağılması
540: Ergenekon destanında bahsedilen, kaybolan Orta Asya Türklerinin yeniden ortaya çıkışı
552: Tu-kiulerin (Türkütler/Göktürkler) Rouran egemenliğe karşı ayaklanması. Birinci Göktürk Kağanlığı'nın kuruluşu.
565: Ak Hunların (Eftalitler) Göktürkler tarafından ortadan kaldırılmaları
582: Birinci Göktürk Kağanlığının bölünmesi

7. yüzyıl

Orta Asya

630: Doğu Göktürk Kağanlığı'nın Çin egemenliğine girmesi, Batı Göktürk Kağanlığı'nın Çin etkisine girmesi
639: Göktürk prensi Kürşad'ın Çin sarayında ihtilal denemesi
659: Batı Göktürk Kağanlığı'nın Çin egemenliğine girmesi
673-674: Arapların Maveraünnehir'e ulaşması ve Buhara'yı kuşatması.
674: Paralı Türk askerlerinin (Memlûkler) Arap ordularında görülmeye başlanması
681: İkinci Göktürk Kağanlığı'nın kuruluşu
699: Türgiş Hanlığı'nın kuruluşu (bugünkü Kırgızistan topraklarında)

Doğu Avrupa

616: Avarların İstanbul'u birinci kez kuşatması
621: Avarlar'ın yönetimindeki Slavların ayaklanması, Balkanların Slavlaşmasının hızlanması
626: Avarların İstanbul'u ikinci kez kuşatması ve ağır kayıplar sonucunda gerilemeye başlaması
626-627: Doğu Roma İmparatoru Herakleios'un Hazarlar'dan yardım istemesi, Hazarların Sasaniler'i yenerek Kafkasya'yı işgali
630: Batı Göktürk Kağanlığı'na bağlı Don-Volga havzasında yerleşik Hazarların bağımsız olması, Karadeniz'in kuzeyinde ise Büyük Bulgar Hanlığı'nın kurulması
651-652: Sasaniler'i yıkarak tüm İran'ı ele geçiren Arap İmparatorluğu ile Hazarların savaşı
678: Hazarların batıya doğru baskısıyla Büyük Bulgar Hanlığı'nın bölünmesi
680: Balkanlara inen Bulgarların Birinci Bulgar Devleti'nu kurmaları

Bulgarların bölünmesi:

8. yüzyıl

Orta Asya

705-715: Arapların Maveraünnehir'i alması
720-735: Ötüken'de Orhun Anıtlarının dikilmesi
721-737: Türgişlerin Araplara karşı saldırısı
744: İkinci Göktürk Kağanlığı'nın ayaklanan Uygurlar, Karluklar ve Basmiller tarafından yıkılması
745: Uygur Kağanlığı'nın kuruluşu, Kimeklerin bugünkü Kazakistan'da bağımsız hanlık kurmaları
750: Arap İmparatorluğu'nun başına Abbasilerin geçmesiyle Türk-Arap ilişkilerinin yumuşamaya başlaması
751: Çinlilerin Orta Asya'ya girişi, Arapların Talas Muharebesi'nde Karluklar'ın yardımıyla Çinlileri mağlup etmesi, Karlukların İslamiyet'e geçmeye başlaması
762: Uygur Kağanlığı'nın Çin'deki Tang hanedanına An-Lu-Şan ayaklanmasının bastırılmasına yardımı
765: Uygur Hanı Bögü'nün Mani dinini benimsemesi
766: Türgiş Hanlığı'nın Uygur Kağanlığı'na bağlı Karluklar'a yenilerek dağılması, özerk Karluk Hanlığı'nın kurulması, Karluklardan kaçarak Hazar ve Aral gölleri civarına göçeden Oğuzlar'ın Oğuz Yabgu Devleti'nin temellerini atmaları
789-795 Uygur Kağanlığı'nda taht mücadeleleri ve gerileme

Doğu Avrupa

713-737 Hazar-Arap Savaşı, Hazarların Kafkasya'yı kaybı
716: Tuna Bulgar Hanlığı'nın Bizans İmparatorluğu ile ilk yazılı anlaşması ve vergi almaya başlaması
717-718: Arapların İstanbul Kuşatması'na karşı Bulgarların Bizans'a yardımı
740: Hazarların Yahudiliği resmî din olarak kabulü
745-775: Bulgar-Bizans mücadelesi
764: Hazarların Abbasiler'i yenerek Kafkasya ve İran'ın batısını istilası
780: İtil Bulgar Hanlığı'nın kuruluşu
792: sonrası Bizans'ın Bulgarlara tekrar vergi vermeye başlaması
796: Macar ovasına sıkışmış Avar Kağanlığı'nın Franklar tarafından işgali

9. yüzyıl

Orta Asya

820: Uygurların Tibetlileri püskürtmesi
832: Uygur Kağanlığı'nın kargaşaya sürüklenmesi
840: Kırgızların saldırısı sonucu Uygur Kağanlığı'nın yıkılması, Kırgız Kağanlığı'nın kurulması, Uygurların güneybatıya kaçmaları, Kırgız egemenliğini tanımayan Karluklar'ın bağımsızlıklarını ilan ederek Karahanlı Devleti'nin temelini atmaları
848: Güneybatıya göçeden Uygurların Kansu Uygur Krallığı'nı kurmaları
856: Güneybatıya göçeden bir diğer Uygur kolunun Karahoca Uygur Krallığı'nı kurması

Doğu Avrupa

804: Frankların darbeleri sonucunda dağılan Avar Kağanlığı'nın Tuna Bulgar Devleti tarafından yıkılması
811-814: Tuna Bulgar Devleti'nin Bizans İmparatorluğu'nu yenilgiye uğratması
860: Güneye inen Ruslar'ın Hazar Kağanlığı'nın aleyhine Kiev'e ulaşmaları
861: Sri Derya civarındaki Peçeneklerin Oğuzlar, Kimekler ve Karluklar'ın baskısıyla Karadeniz'in kuzeyine göçleri
864-865: Bulgar kralı I. Boris'in hıristiyanlığı kabul etmesi, Tuna Bulgarlarının tamamen slavlaşarak Türk dünyasından kopmaları
889: Karadeniz'in kuzeyindeki Peçeneklerin, Hazarlar ve Kıpçaklar'ın baskısıyla batıya ilerlemeleri
892: Batıya ilerleyen Peçenekler'in Dinyeper boylarındaki Macarlar'ıKarpatlar'ın ötesine göçe zorlamaları, Bizans İmparatorluğu ile ittifak kurmaları

Ön Asya ve Afrika

833-842: Halife Mutasım döneminde Türk kölemen askerlerin Abbasi sarayında etkilerinin artması
836: Abbasilerin başkentinin Bağdat'tan Türk kölemen garnizonunun bulunduğu Samerra'ya taşınması
868: Tolunoğulları'nın Abbasi halifesine bağlı kalarak Mısır, Suriye, Filistin ve Irak'ın kuzeyine egemenlikleri

10. yüzyıl

Orta Asya

923: Çin'in kuzeyinde Göktürk soyundan gelen Şato Türklerinin Hou Tang hanedanını kurması
924: Moğol Hitayların Kırgız Devletini yıkması, Ötüken'de Türk egemenliğinin bitmesi, Kırgızların bugünkü anayurtlarına göçü
934: Satuk Buğra Han'ın İslamı kabul etmesiyle, Karahanlı Devleti'nin müslümanlığı benimsemesi
979: Şato Türklerinin Kuzey Song Hanedanı'nın egemenliğine girmesi, Çin'in kuzeyinde Türk varlığının erimesi
990-999: Karahanlı Devleti'nin Samanoğulları'nı yıkması, Maveraünnehir'in 300 yıl sonra yeniden Türk egemenliğine girmesi

Doğu Avrupa

920: Rus-Peçenek savaşı
922: İbn Fadlan'ın İslamiyeti kabul eden İdil Bulgar Hanlığı'nı elçi olarak ziyareti
940: Hazarlar'a karşı Rus-Bizans ittifakı, Hazarlar'ın Kırım'ı yitirmesi
943: Peçenekler'in Bizans İmparatorluğu'na karşı Ruslarla ittifak kurması
965: Oğuz Yabgu Devleti'nin Hazarlara karşı Ruslarla ittifak kurması
968-972: Peçenekler'in Ruslara saldırıları
969: Hazar başkentinin Rus kralı I. Svyatoslav tarafından alınışı, Hazarların Kafkasya'nın kuzeyine çekilmesi
985: Oğuz Yabgu Devleti'nin Volga Bulgar Devleti'ne karşı Ruslarla ittifak kurması
986: Selçuklu Hanedanının Oğuz Yabgu Devleti'nden koparak Kazakistan'ın güneyine yerleşmeleri

Ön Asya ve Afrika

905: Mısır'da Tolunoğulları hanedanına Abbasiler tarafından son verilmesi
935: Bir başka Türk kökenli haneden Akşitler'in Mısır'da iktidarı ele geçirmesi ve Suriye, Filistin, Hicaz ile Sudan'ın kuzeyine egemen olması
963: Gazne Devleti'nin kurulması, Türk egemenliğinin Afganistan ve Pakistan'a yayılması
969: Akşitler'in egemenliğinin Fâtımî Devleti tarafından sonlandırılması

11. yüzyıl

Orta Asya

1036: Kansu Uygur Krallığı'nın Moğol 'nın egemenliğine girmesi
1042: Karahanlı Devleti'nin Doğu ve Batı olarak ikiye bölünmesi
1050: Kimek Hanlığı'nın Kıpçakların istilasına uğrayarak yıkılması
1089: Semerkant merkezli Batı Karahanlı Devleti'nin Selçuklu tabiyetine girmesi
1091: Kaşgar merkezli Doğu Karahanlı Devleti'nin Selçuklu tabiyetine girmesi
1092: Büyük Selçuklu Devleti'nin iç karışıklıklara sürüklenmesi sonucu iki Karahanlı devletinin tekrar bağımsız olması

Doğu Avrupa

1016: Hazar Kağanlığı'nın Ruslar ve Bizans İmparatorluğu tarafından ortadan kaldırılması
1037: Ruslar tarafından mağlup edilen Peçenekler'in Romanya'ya yerleşmeleri
1061-1068: Ruslar'ı mağlup eden Kıpçaklar'ın Karadeniz'in kuzeyi ve Ukrayna'yı ele geçirmesi
1091: Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra zor durumda bulunan Bizans İmparatorluğu'na karşı saldırıya geçen Peçeneklerin Enez civarında Bizans-Kıpçak ittifakınca imha edilmesi
1093: Kıpçaklar'ın Ruslar'ı kesin yenilgiye uğratması

Ön Asya

1038 Selçuklu Devleti'nin Horasan'da kurulması
1040: Dandanakan Muharabesi'nde Selçuklu Hanedanının Gaznelileri yenerek İran'a doğru yayılmaları
1048: Bizans-Gürcü ittifakını Pasinler Muharebesi'nde mağlup eden Selçuklu Hanedanının Doğun Anadolu'ya girmesi
1055: Selçuklu Hanedanının Bağdat'ı fethederek Abbasiler'i egemenliği altına alması
1064: Selçuklu Hanedanının Ani Kalesini fethederek Ermeni-Gürcü direnişini kırması
1071: Malazgirt Muharabesi'nde Bizans İmparatorluğu'nu yenen Selçuklu Hanedanı Anadolu'ya yayılmaları
1072: Sivas'ta Danişmentliler Beyliği'nin kuruluşu (Büyük Selçuklulara bağlı)
1077: Başkenti İznik olan Anadolu Selçuklu Devleti'nin kuruluşu (Büyük Selçuklulara bağlı)
1081: Çaka Beyliği'nin Ege kıyılarında donanma inşası ile Türk Deniz Kuvvetleri'nin kuruluşu
1085: Suriye Selçuklu Devleti'nin kuruluşu
1092: Sultan Melikşah'ın Haşhaşiler tarafından öldürülmesi sonucu Büyük Selçuklu Devleti'nin iç karışıklıklara sürüklenmesi
1096: Birinci Haçlı Seferi'nin öncülerinin Anadolu Selçuklu Devleti tarafından İznik'te imhası
1096-1099: Birinci Haçlı Seferi sonucunda İznik ve Batı Anadolu'nun Bizans tarafından geri alınması, Suriye ve Filistin kıyılarında Haçlı devletçiklerinin oluşması

Güney Asya

1001-1027: Gazne Devleti Hakanı Gazneli Mahmud'un Hindistan'a seferleri, Türk egemenliğinin ve İslamiyetin Hindistan'ın kuzeyi ve Bangladeş'e yayılması
1037-1059: Gazne Devleti'nin Büyük Selçuklu Devleti'yle mücadelesi, Horasan ve İran'ın Selçukluların egemenliğine geçmesi
1059: Gazneliler ve Büyük Selçuklular arasında barış anlaşması
1079-1080: Gazne Devleti'nin Afganistan'da güç kazanan Gurlular'ı mağlup etmesi

12. yüzyıl

Ön Asya

1100: Danişmendlilerin Antakya Prensliği'ni Malatya'da yenerek Haçlıların Güneydoğu Anadolu'ya ilerlemelerini kesin olarak durdurmaları
1101: Anadolu Selçuklu Devleti ve Danişmendlilerin Haçlılar'ı Kastamonu ve Merzifon'da mağlup edişleri
1104: Büyük Selçuklu Devleti'nin Harran'da Haçlılar'ı yenerek Fırat'a ilerlemelerinin önünü kesmesi
1104: Şam'da Börüoğulları Atabeyliğinin kuruluşu
1105-1128: Suriye'de Selçuklu Hanedanı'nın Haçlılarla mücadelesi, Şam ve Halep'in Haçlı kuşatmalarına direnişi
1127: Musul'da Zengi Atabeyliği'nin kuruluşu
1127-1174: Zengiler'in Haçlılar'la mücadelesi
1136: Azerbaycan Atabeyliğinin kuruluşu
1144: Zengiler'in Urfa'yı fethi
1144: Erbil'de Beyteginliler Atabeyliğinin kuruluşu
1147-1149: Urfa'nın düşüşü üzerine düzenlenen II. Haçlı seferinde Anadolu Selçuklu Devleti'nin Eskişehir ve Ladik'te Haçlılar'ın Alman kolunu mağlup etmeleri, Zengiler'in Haçlılar'ın Şam Kuşatmasını püskürtmeleri
1150: Zengiler'in dört Haçlı devletinden biri olan Urfa Kontluğu'nu ortadan kaldırmaları
1154: Zengiler'in Börüoğulları Atabeyliğini ortadan kaldırmaları
1173-1178: Anadolu Selçuklu Devleti'nin Danişmendliler'in tüm topraklarını ele geçirerek Anadolu'da tek güç haline gelmesi
1174-1183: Selahaddin Eyyubi'nin Zengiin Suriye'deki egemenliğini sonlandırması
1176: Miryakefalon Savaşı'nda Bizanslıların Anadolu Selçuklu Devleti tarafından bozguna uğratılması, Anadolu'da Selçuklu egemenliğinin kesinleşmesi
1190: III. Haçlı Seferi'nde Haçlılar'ın Alman kolunun Konya'yı istilası, Silifke'de Alman İmparatorunun boğulması sonrasında Alman ordusunun dağılması

İran ve Orta Asya

1092-1118: Büyük Selçuklu Devleti'nde iç karışıklıklar ve yarı bağımsız atabeyliklerin ortaya çıkması
1132: Moğol Karahıtaylar'ın Karahoca Uygur Krallığı'nı ortadan kladırarak Türk topraklarına doğru ilerlemeye başlamaları
1134: Karahıtaylar'ın Doğu Karahanlılar'ı yıkmaları
1137: Karahıtaylar'ın Batı Karahanlılar'ı yıkmaları ve Orta Asya'da hâkim güç olmaları
1141: Katvan Muharebesi'nde Karahitaylar'a mağlup olan Büyük Selçuklu Devleti'nin çöküşe geçmesi
1154-1157: Oğuzların isyanı sonrasında Büyük Selçuklu Devleti'nin dağılması, Harezmşahlar Devleti'nin bağımsız olması
1182-1194: Harezmşahlar Devleti'nin İran, Horasan ve Karahitaylar'ı yenerek Maveraünnehir'i ele geçirmesi
1188: Büyük Selçuklu Devleti'nin ardıllarından Kirman Selçuklu Devleti'nin Oğuzlar tarafından ortadan kaldırılması
1194: Büyük Selçuklu Devleti'nin ardıllarından Irak Selçuklu Devleti'nin Harezmşahlar Devleti tarafından ortadan kaldırılması

Güney Asya

1117: Büyük Selçuklu ordusunun Gazne'ye girmesi ve Gazne Devleti'ni vergiye bağlaması
1119: Gazne Devleti'nin kuzey Hindistan'daki egemenliğinin pekişmesi
1135: Büyük Selçuklu ordusunun tekrar Gazne'ye girmesi ve Gazne Devleti'ni yeniden vergiye bağlaması
1148-1151: Gurlular'ın Gazne'yi ele geçirerek büyük yıkım yapmaları
1152: Büyük Selçukluların Gazne'yi Gurlular'dan kurtarması
1157-1163: Büyük Selçuklu Devleti'nin dağılmasıyla Gazne ve Afganistan'ın tekrar Gurlular'ın eline geçmesi
1186: Başkenti Lahor olmak üzere Pencap'a egemen olmaya devam eden Gazne Devleti'nin Gurlular tarafından yıkılışı

Doğu Avrupa

1111-1116: Ruslar'a yenilen Kıpçak boylarının Gürcistan'a göçü ve Gürcüler ile ittifakı
1123: Kıpçaklar'ın desteklediği Gürcüler'in Büyük Selçukluları'ı Tiflis'ten çıkarması
1150: Kıpçaklar'ın Dinyeper boylarında yeniden güçlenmeye başlamaları
1154: Ruslar'ı püskürten Kıpçaklar'ın Harkov civarında yeniden egemenliklerini kurmaları
1157-1174: İdil Bulgarları'nın Ruslarla mücadeleleri
1174-1185: Kıpçaklar'ın Ruslar'a karşı askerî başarıları

Moğol İmparatorluğu'nun yayılmasından önce son durum

13. yüzyıl

Ön Asya ve Ortadoğu

1202: Anadolu Selçuklu Devleti'nin Saltuklu Beyliği'ni ortadan kaldırarak Doğu Anadolu'ya genişlemesi
1207: Antalya'nın fethiyle Anadolu Selçuklu Devleti'nin Akdeniz'e açılması
1214: Sinop'un fethiyle Anadolu Selçuklu Devleti'nin Karadeniz'e açılması
1228: Anadolu Selçuklu Devleti'nin Mengüçlü Beyliği'ni ortadan kaldırması
1230: Moğol istilasından kaçarak Anadolu'ya ilerleyen Harezmşahlar'ın Yassı Çemen Muharebesi'nde Anadolu Selçuklu Devleti tarafından durdurulması
1239: Baba İshak ayaklanması'nın Anadolu Selçuklu Devleti'ni güçten düşürmesi
1243: Kösedağ Muharebesi'nde Anadolu Selçuklu Devleti'nin Moğollar karşısında bozguna uğraması
1250: Mısır'da Türk kökenli Kölemenler'in Eyyubiler'e son vererek iktidarı ele geçirmeleri
Nureddin Bey, Karaman'da beyliğin temellerini attı
1299: Osmanlı Devleti'nin kuruluşu

Orta Asya

1212: Fergana'da hüküm süren Karahanlılar'ın Harezmşahlar Devleti tarafından ortadan kaldırılması

Güney Asya

1206: Türk kökenli kölemen komutanlar tarafından Delhi Sultanlığı'nın kuruluşu
1236: Delhi Sultanlığı'nın tüm kuzey Hindistan, Keşmir ve Bangladeş'e egemen olması
1290: Delhi Sultanlığı'nda yönetimi Türk kökenli Halaciler'in ele geçirmesi

Doğu Avrupa

1299: Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluşu

Moğol İmparatorluğu'nun bölünmesinden sonra Altın Ordu devleti Türkleşiyor

14. yüzyıl

Çağatay Hanlığı 1350 yılından itibaren tamamen Türkleşmiş oluyor.

1320-1424: Delhi'de Tuğluk Hanedanlığı
1346: Osmanlıların Avrupaya geçişi
1361: Edirne'nin Osmanlılar tarafından alınışı
1370: Timur'un iktidarı ele alması
1382: Toktamış'ın Altın Ordu'nun başına geçmesi ve Moskovayı ateşe vermesi
1389: Kosova: Osmanlıların Balkanlar'da egemenlik sağlaması
1389-1403: I. Bayezid hükümdarlığı
1398: Timur'un Hindistan seferi

15. yüzyıl

Ön Asya

1402: Timur ile I. Bayezid arasında Ankara Muharebesi
1406: Akkoyunlular ile Karakoyunluların tekrar tarih sahnesine çıkışı
1453: Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u fethi
1453-1504: Akkoyunlu devleti'nin altın çağı.

Orta Asya

1405: Timur'un ölümü
1405-1447: Şahruh'un Herat'a gelişi
1412-1460: 'ın Özbek gücünü kuruşu.
1447-1449: Uluğ Bey
1456: Kazak Hanlığı'nın kuruluşu

Güney Asya

1414-1517: İranileşmiş Türk Hanedanlığı Delhi Seyyidleri

Doğu Avrupa

1430: Kırım Hanlığı'nın kuruluşu
1445: Kazan Hanlığı'nın kuruluşu
1462-1505: Astrahan Hanlığı'nın kuruluşu
1473: Hüseyin Baykara: Timurlu Rönesansı

Yeni Çağ

16. yüzyıl

Doğu Avrupa

1502: Kırım Hanlığı'nın Altın Ordu Devleti'ni yıkması
1552: Rusya'nın Kazan Hanlığı'nı ilhakı
1556: Rusya'nın Astrahan Hanlığı'ın ilhakı
1557: Rusya'nın Nogay Hanlığı'nı ilhakı
1571: Kırım Hanlığı'nın Moskova'yı yakması
1580-1598: Rusya'nın Sibir Hanlığı'nı ortadan kaldırması

Orta Asya

1500: Muhammed Şeybani ve Maveraünnehir'de Özbekler
1510: Muhammed Şeybani'nin İsmail tarafından mağlup edilmesi

Ön Asya

1502: Şah İsmail'in İran'da Safevi Hanedanlığını kurması
1514: Çaldıran Muharebesi, Osmanlıların Doğu Anadolu'ya yerleşmesi
1516: Ridaniye Muharebesi, Osmanlıların Suriye ve Filistin'i Kölemen Devleti'nden alması
1517: Osmanlıların Hicaz'da egemenlik kurmaları
1534: Osmanlıların Irak'ı Safevilerden alması
1538: Osmanlıların Yemen'de egemenlik kurmaları
1546: Osmanlıların Basra Körfezi'ne çıkışı
1551: Osmanlı egemenliğinin Katar ve Umman'a ulaşması
1578: Osmanlıların Hazar Denizi'ne ulaşması
1590: Osmanlıların tüm Kafkasya ve Batı İran'ı almaları

Güney Asya

1526: Babür İmparatorluğu'nun kuruluşu

Afrika

1516: Cezayir'de Osmanlı idaresinin kuruluşu
1516-1517: Osmanlıların Kölemen Devleti'ni yıkması, Mısır'da Osmanlı egemenliği
1551: Libya'da Osmanlı egemenliğinin başlangıcı
1557: Osmanlıların Habeş Eyaleti'ni kurması
1574: Tunus'ta Osmanlı egemenliğinin başlangıcı
1577: Osmanlı egemenliğinin Fizan'a yayılması
1576-1580: Fas'ta Osmanlı nüfuzu

17. yüzyıl

Doğu Avrupa

1600: Sibir Hanlığının mağlup edilmesi.
1606: Osmanlı İmparatorluğunun zirveye ulaşmasını simgeleyen Zitvatorok Antlaşması
1683: Viyana'nın Osmanlılar tarafından kuşatılması.
1699: Karlofça Antlaşması. Osmanlıların gerilemeye başlaması.

Ön Asya

Orta Asya

1605: Rusya'nın Yenisey'i işgali
1615-1650: Kırgızların Ruslara karşı mücadelesi
1620: Rusya'nın Yakut topraklarını ilhakı
1628: Dolganlar'ın Rusya egemenliğine girmesi
1628-1630: Doğu Moğollarına yenilen bir diğer Moğol kavmi Kalmukların Kazakistan'ı çiğneyerek Volga havalisine yerleşmesi
1634-1642: Rusya'nın Yakut isyanlarını bastırması
1639: Rusya'nın Büyük Okyanus'a ulaşması
1680: Moğol Doğu Türkistan'ı ele geçirmesi, Çağatay Hanlığı'nın sonu
1680-1698: Kazak Hanlığı'nı istilası

Güney Asya

1628-1658: Hindistan imparatoru Şah Cihan.
1658-1707: Hindistan imparatoru Evrengzeb.

Afrika

18. yüzyıl

Doğu Avrupa

1742-1775: Rusya'da (Tatar ayaklanması)
1783: Kırım'ın Ruslar tarafından ilhakı.

Ön Asya

1717-1730: Osmanlıların Lâle Devri
1736-1747: Nadir Şah akını
1794: İran'da Kacar Hanedanlığı'nın bir Türk tarafından kuruluşu.

Orta Asya

1709: Hokand Hanlığı'nın kuruluşu
1709-1718: -Kazak Hanlığı mücadelesi
1718: Kazak Hanlığı'nın üçe bölünmesi
1721: Rusya'nın Hakasya'yı ilhakı
1731: Kazak Hanlığı'nın küçük cüzünün Rus himayesine girmesi
1740-1747: Hive Hanlığı'nda İran egemenliği
1755-1759: Çin'de yönetimi ele geçiren Mançu Hanedanı'nın 'ın elindeki Doğu Türkistan'ı ele geçirmesi
1755: 'a bağlı Tuva'nın Çin'de yönetimi ele geçiren Mançu Hanedanı'nın egemenliğine girmesi
1756: Rusya'nın Altay bölgesini ele geçirmesi
1785: Buhara Hanlığı'nda Mangıtların yönetimi ele geçirmesi

Güney Asya

Afrika

1705: Osmanlı Devleti'ne bağlı Tunus'ta Hüseyni Hanedanı
1798-1799: Napolyon Bonapart'ın Mısır seferi. Türk-Fransız mücadelesi.

19. yüzyıl

Doğu Avrupa

1829: Yunanistan'ın bağımsız olması
1878: Berlin Antlaşması, Sırbistan, Karadağ, Romanya'nın bağımsızlıklarını, Bulgaristan'ın özerkliğini kazanması
1881: Yunanistan'ın Tesalya'yı ilhakı
1881: Atatürk'ün doğumu
1885: Bulgaristan'ın 'yi ilhakı

Ön Asya

1813: Rusya'nın Dağıstan ve Azerbaycan'ı ilhakı
1827: Balkarlar'ın Rus egemenliğine girmesi
1828: Karaçaylar'ın Rus egemenliğine girmesi
1828: Rusya'nın Revan ve Nahçıvan'ı ilhakı
1829: Rusya'nın Ahıska'yı ilhakı
1839: Osmanlı Devleti'nde Tanzimat Fermanı
1876: Osmanlı Devleti'nde ilk anayasa
1884: Resulzade'nin doğumu

Orta Asya

1820: Kazak Hanlığı'nın Büyük cüzünün Hokand Hanlığı'nın egemenliğine girmesi
1847: Kazak Hanlığı topraklarının tamamen Rusya'nın eline geçmesi
1851-1854: Hive Hanlığı'nın Ruslara yenilgisi
1864: Rusya'nın Batı Türkistan'a yönelik seferlerinin başlaması
1865: Doğu Türkistan'da 'nın kuruluşu
1866: Buhara Emirliği'nın Rus egemenliğine girmesi
1866: Bökeyhan'nın doğumu
1868: Hokand Hanlığı'nın Rus egemenliğine girmesi
1871: Rusların Balkaş Gölü civarını işgali
1873: Hive Hanlığı'nın Rus egemenliğine girmesi
1876: Rusya'nın Hokand Hanlığı'nı ilhakı
1877-1878: Çin'in 'nı ortadan kaldırması
1881-1884: Rusya'nın Türkmenistan'ı ilhakı

Güney Asya

1805: Babür Devleti'nin Maratha Konfederasyonu'nu yenen İngilizlerin himayesine girmesi
1857: İngilizlerin Babür Devleti'ni ortadan kaldırmaları, Hindistan'daki dokuz yüzyıllık Türk idaresinin/varlığının sonu

Afrika

1801-1815: ABD'nin Garp ocakları ile mücadelesi
1822: Sudan'ın Osmanlı idaresine girmesi
1830-1842: Fransa'nın Cezayir'i işgali
1831-1840: Osmanlı-Mısır mücadelesi, Mısır'ın özerklik kazanması
1869: Süveyş Kanalı'nın açılması
1881':Fransa'nın Cezayir'i işgali
1882: İngiltere'nin Mısır'ı işgali
1885: İtalya'nın Habeş Eyaleti'ni işgali
1885: Sudan'daki Türk yönetiminin sonu
1888: İngiltere'nin Somali'yi işgali, Afrika Boynuzu'nda Türk varlığının sonu

20. yüzyıl

Anadolu Türkleri 60 yıl kadar bir zaman için tek uzun ömürlü, bağımsız bir devlete sahip Türk topluluğu olarak kalmıştır.

1905: Cedidcilik hareketlerinin başlaması.
1910-1920: Kazakların ve Kırgızların Alaş Orda Hükûmeti
1911-1912: Trablusgarp'ın İtalya tarafından işgali
1912: Balkan savaşları
1915-1916: Çanakkale Savaşı
1915-1918: Osmanlı'da Ermeni Kırımı'ndaki olayları
1917: Türkistan'ın özerkliğini ilan etmesi
1918: Türkiye ile İtilaf Devletleri arasında Mondros Mütarekesi imzalandı.
1918: Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin ilanı
1919-1922: Türk Kurtuluş Savaşı gerçekleşti.
1919-1928: Sovyetler Birliği'ne karşı Basmacı Ayaklanması
1921-1944: Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti
1922: Türklerin Yunanlara karşı zaferi
1923: Türkiye'de cumhuriyetin ilanı
1932-1934: Çin'de Uygurların Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti
1937: Bökeyhan'nın ölümü
1938: Atatürk'ün ölümü
1939:
1955: Resulzade'nin ölümü
1944: Rus ordusunun yardımı ile kısa ömürlü bir Doğu Türkistan Cumhuriyeti ilan edilmesi
1955: Sincan Uygur Özerk Bölgesi: Sincan'ın (Doğu Türkistan'ın) özerk bölge ilan edilmesi
1971: Avrupalıların Orta Asya'dan çekilmeye başlaması
1974: Türkiye'nin Kıbrıs çıkartması
1983: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını ilan etmesi
1988: Azeri-Ermeni ihtilafının başlaması
1990: Sovyetlerin Bakü baskını
1991: SSCB'nin dağılması ve Bağımsız Devletler Topluluğu'nun ortaya çıkması
1992: BDT Türk cumhuriyetlerinin BM'ye kabulü:
- Kazakistan
- Özbekistan
- Azerbaycan
- Türkmenistan
- Kırgızistan
1992: 30 Ekim 1992'de Ankara'da ilk Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi'nin yapılması.
1993: Azerbaycan'ın bir kısmının Ermeniler tarafından işgali.
1993: 1993 yılında, Türk Dili Konuşan Ülkelerin kültür ve sanat alanlarında işbirliğini sağlayan Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi'nin Almatı'da kurulması.
1993: Kültürel, ekonomik ve siyasi nitelikte bir forum olan ve tüm Türk devlet ve toplulukları ile akraba toplulukların katıldığı ilk Türk Kurultayı'nın yapılması.

21. yüzyıl

2005: Kırgızistan'da Lale devrimi.
2005: Kazak lider Nursultan Nazarbayev'in yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında Orta Asya'da ortak pazar kurulması teklifi.
2005: Özbekistan'da Andican olayları
2006: Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının hizmete girmesi.
2007: Hazar denizinin statüsünün belirlenmesi için kıyıdaş ülkelerin ilk defa bir araya gelmesi.
2008: 21 Kasım 2008 tarihinde Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan arasında Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi kurulması.
2009: Türk Keneşi kuruldu.
2020: Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ sorununu çözmesi.
2022: Ocak 2022'de Kazakistan'da iç karışıklıklar yaşandı.

Kitaplar

Kanuni Sultan Süleyman'ın Nahçivan'a yürüyüşünü gösteren bir minyatur.

Türkçe kitaplar

Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca Türkler Ansiklopedisi, Adana, 2002.
İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, Ankara, 1983.
Zeki. Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul, 1970.
Faruk Sümer, Oğuzlar, İstanbul, 1980.
Bahaeddin Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, 1962.
Bahaeddin Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş, İstanbul, 1978.
Bahaeddin Ögel, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, Ankara, 1981.
Çeçen Anıl, Tarihte Türk Devletleri, İstanbul, 1986.
O. Esad Arseven, Türk Sanat Tarihi, İstanbul, 1955.
Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, İstanbul, 1977.
Erol Güngör, Tarihte Türkler, İstanbul, 1989.
Abdülkadir İnan, Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul, 1976.
A. Nimet Kurat, Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara, 1972.
Hüseyin Namık Orkun, Eski Türk Yazıtları, İstanbul, 1986.
Hüseyin Namık Orkun, Türk Tarihi, Ankara, 1946.
Osman Turan, Türk Cihan Hakimiyeti Mefrukesi Tarihi, İstanbul, 1978.
Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, Ankara, 1971.
Yusuf Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi, Ankara, 1946.
İbrahim Kafesoğlu, Selçuklu Tarihi, İstanbul, 1972.
İbrahim Kafesoğlu, Harzemşahlar Devleti Tarihi, Ankara, 1956.
M. Altay Köymen, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Ankara, 1954.
Çağatay Uluçay, İlk Müslüman Türk Devletleri, İstanbul, 1977.
Faruk Sümer, Karakoyunlular, Ankara, 1984.
A.N. Kurat, Peçenek Tarihi, İstanbul, 1937.
B. Yenilmez, Yenilmez, Rize, 2002.

Yabancı kitaplar

R. Grousset, L'Empire des steppes, Paris, 1960 (Türkçe çevirisi: Reşat Uzmen-Bozkır İmparatorluğu, 1996.)
DE. Guignes, Histoire generale des Huns des Turcs et des Mongols, Paris, 1756.
Jean-Paul Roux, Historie des Turcs, 1984.
Jean-Paul Roux, Timur, 1994.
Fayard Paris, Historie des Turcs, 1984.
D.Sinor, Aspects of Altaic Civilization, 1963.
M. Barthold, Turkestan down to the Mongol Invansıon, Londra, 1968.
E. Berl, Historie de l'Europe d'Attila a Tamerlan, Paris, 1946.
M.A. Czaplıcka, The Turks of Central Asia in History and at the Present Day, Oxford, 1918.
W. Eberhard, Kultur und Siedlung der Randvölker China, 1942.
L. Hambis, La Haute-Asie, Paris, 1953.
Hammer-Purgstall, Von, Historie de l'Empire ottoman depuis son origine jusqu!a nos jours, Paris, 1835.
H. H. Howorth, History of the Mongols, Londra, 1876.
Jean-Paul Roux, Türklerin Tarihi - Pasifikten Akdenize 2000 Yıl, 2004

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Sina Akşin, Ana Çizgileriyle Türkiye'nin Yakın Tarihi, İmaj Yayınevi, Ankara, 1996, , s.1.
^ ^a ^b Büyük Larousse, Türkler maddesi, İnterpress
^ Jared Diamond Tüfek, Mikrop ve Çelik, TÜBİTAK Yayınları, ISBN 975-403-271-81997
^ Mirfatih Zekiyev, Türklerin ve Tatarların Kökeni, s. 143-178, Selenge Yayınları, Ağustos 2007
^ GÜN, Gültekin (2021). Bir Belgeselcinin Gözünden BÜYÜK TÜRK TARİHİ (1. Bölüm) Araştırma ve Konuları. academia edu. s. 4. 17 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Kasım 2021.
^ https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/406763/yokAcikBilim_463550.pdf?sequence=-1 8 Ocak 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Çapan Fatma, (2013), Balkanlarda Türk-Bizans İlişkileri, Fırat Üniversitesi Doktora Tezi, s.13
^ https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/260874 13 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Baykuzu, Tille Deniz (2011), Geç Dönem (IV.-V. YY.) Hun Devletleri Hakkında Çin Kaynakları, İstem Dergisi, s. 40.
^ "Geçmişten Günümüze Türk Tarihi". Story And History. 18 Aralık 2020. 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Aralık 2020.

[1] Sina Akşin, Ana Çizgileriyle Türkiye'nin Yakın Tarihi, İmaj Yayınevi, Ankara, 1996, , s.1.

[LarousseTürkler-2] Büyük Larousse, Türkler maddesi, İnterpress

[3] Jared Diamond Tüfek, Mikrop ve Çelik, TÜBİTAK Yayınları, ISBN 975-403-271-81997

[ref708-4] Mirfatih Zekiyev, Türklerin ve Tatarların Kökeni, s. 143-178, Selenge Yayınları, Ağustos 2007

[gün-5] GÜN, Gültekin (2021). Bir Belgeselcinin Gözünden BÜYÜK TÜRK TARİHİ (1. Bölüm) Araştırma ve Konuları. academia edu. s. 4. 17 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Kasım 2021.

[6] ttps://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/406763/yokAcikBilim_463550.pdf?sequence=-1 8 Ocak 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Çapan Fatma, (2013), Balkanlarda Türk-Bizans İlişkileri, Fırat Üniversitesi Doktora Tezi, s.13

[7] ttps://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/260874 13 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Baykuzu, Tille Deniz (2011), Geç Dönem (IV.-V. YY.) Hun Devletleri Hakkında Çin Kaynakları, İstem Dergisi, s. 40.

[8] "Geçmişten Günümüze Türk Tarihi". Story And History. 18 Aralık 2020. 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Aralık 2020.